Café UF

ESMIRNA: etimoloxía.

A Esmirna, en turco chámaselle Izmir (Ismir, con “s” sonoro), é unha contracción do nome grego “Smirni” (Ismirni) que á súa vez é unha evolución do antigo Smirne (Esmirne) que deu o noso Esmirna que é como deberiamos chamala.
Esmirna provén da mesma raíz que mirra. Esmirna sería o lugar onde crecen as árbores da mirra.
A raíz de mirra é “myrrh”, que significa “amargura”, relaciónase co sufrimento.
É terrible constatar unha e outra vez que son os campos da dor os que producen as mellores colleitas de creación, que a maior parte da beleza que os seres humanos conseguiron, foi destilada dos acios do sufrimento. Parece haber una lei ineludible que di que a beleza é directamente proporcional á dor que a produce. E este regra en Esmirna vólvese realidade cegadora.
”Todo é máis belo cunhas cantas pingas de tristeza” di Kafka. Gustaríame que Kafka coñecese esta cidade, encantaríalle. Vela a través dos seus ollos, ler a narración dun paseo nocturno por Basmane ou polas rúas baleiras de Kemeralti cando xa pecharon todos os comercios, e todo o barrio queda absolutamente deserto, poéticamente deserto, abrumadoramente deserto; porque as voces que durante o día saturan o espazo, de noite deixan un silencio densamente baleiro, e amargo como mel de xenxibre. Sería marabilloso ler os seus pensamentos mentres paseaba polos barrios antigos de Esmirna máis que por esa Praga tan dolorosa, tan sen mar, tan… kafkiana. Aquí, a sensación de abandono é máis primaria, menos angustiosa, case alegre, exuberante. Melancolía de nubes invisibles de cheiros asiáticos. Alí onde polo día estaban os sacos do “köri” (curri), da “kna” (xena), da “tarçin” (canela), da “kireç” (tila), da “papatya” (manzanilla), de “kirmizi biber” (pimentón), de “kara biber” (pementa negra)…, todos esas especias, agora secuestradas nas pequenas tendas, deixan polas noites un baleiro de bafos perfumados, que cando un camiña polas pequenas rúas solitarias do gran bazar aberto de Izmir, vánseche metendo na alma até deixarche sen pensamentos e sen recordos.

ESMIRNA: mitoloxía.

Tamén a mitoloxía de Esmirna é fascinante. Conta que Adonis era fillo de Cíniras, rei de Pafos en Chipre, e da súa filla Esmirna (Mirra).
Afrodita fixera que Esmirna namorásese do seu pai e deitásese con el cando este estaba bébedo, en represalia por dicir que a súa filla era máis bela que ela.
Cando o rei decatouse do seu embarazo, tratou de matala pero Afrodita compadecéndose dela converteuna nunha árbore de mirra. Adonis naceu da árbore no que Esmirna converteuse. Adonis era dunha gran beleza. Ao nacer, Afrodita colocouno nun cofre que confiou a Persefone, deusa dos infernos. Esta negouse a devolvelo, levou o preito ante Zeus quen decidiu que pasase seis meses nos infernos con Persefone e seis meses no Olimpo con Afrodita.
Afrodita véndoo espido mentres durmía namorouse del.
Un día un xabaril enviado por Artemisa esnaquizouno cos seus cabeiros. Do sangue de Adonis que se verteu, naceron as flores que chamamos anemones. Aínda que hai outra lenda que di que foi Ares quen matou a Adonis. Cando Afrodita foi a socorrerlle feriuse coas silveiras e das pingas de sangue que derramou xurdiron as rosas.
É unha magoa que os antigos gregos non coñecesen os tulipáns que son hoxe o símbolo de Izmir (tamén de Istambul, e de Turquía), quizá as bágoas da deusa ao caer sobre o Exeo, ao chorar a morte de Adonis, fosen entón a orixe dos tulipáns. Pero foron os turcos quen os trouxeron con eles, desde as montañas de Kazaxistán, cando chegaron a Ananatolia. No século XVI e XVII chegaron os tulipáns a Europa. Foi en Holanda onde crearon unha autèntica paixón, a chamada “tulipomania”.

ESMIRNA: historia.

Esmirna é a cidade máis antiga do Exeo, anterior a Troia (VI). As escavacións realizadas a mediados do século pasado demostraron que é contemporánea de Troia I e II. As escavacións mostraron que a cidade estaba habitada xa na metade do terceiro milenio a. C. Parece que os habitantes prehelénicos da cidade eran o pobo anatolio ao que os gregos chamaban leléxios. Esta primeira Esmirna estaba ao final do golfo, no que hoxe é Tepekule, á beira do barrio de Bayrakli, no mesmo vértice da ría. Alí pódense visitar as súas ruínas, bastante abandonadas. Aínda que hoxe a cidade xa está unida a este barrio, en realidade está a oito quilómetros do que sería o centro da actual Esmirna.
Entre o 1000 e 1200 a. C. formou parte do imperio hitita.
Os pobos helénicos chegaron a Esmirna a principios do primeiro milenio a. C. coa migración eolia tras o derrube micénico.
No século VII, colonos eolios procedentes de Lesbos apoderáronse da rexión e fundaron unha colonia que se desenvolveu con rapidez. Despois os xonios de Colofón establecéronse nela.
Coa ocupación xonia chega o seu maior esplendor.
Dise que no século VIII a. C. viviu en Esmirna Homero, e que foi aquí onde escribiu a Iliada e a Odisea, as dúas obras cume da literatura universal.
As escavacións de Tepekule puxeron ao descuberto os restos dun templo a Atenea, que é do 640 a. C. e que é o primeiro templo de Asia menor a esta deusa. Foi destruído durante o saqueo de Esmirna por o rei lidio Aliates. Os esmirnenses reconstruíron de novo o templo e esta vez foi o medo Rapagón quen o destruiu no 545 a. C. Aínda que o templo foi reconstruído sobre o 500 a. C., a cidade comezou unha longa decadencia que a conduciu a ser un grupo de aldeas na época clásica, e que é definitivamente abandonada a comezo do helenismo cando é reconstruída ao pé do Monte Pagus (hoxe Kadifekale) uns oito quilómetros máis ao sur, practicamente onde hoxe se atopa o centro da cidade.
A refundación da cidade atribúeselle a Alexandre o Grande que pasou por aquí camiño da súa querida Éfeso (a 80 km. ao sur), aínda que en realidade a construción da nova cidade é vinte anos posterior á morte do macedonio, e débese, non a el, senón a un dos seus xenerais, Lisímaco, no 280 a. C.
Esmirna converteuse nunha florecente cidade durante o helenismo e a época romana. Chegou a ter 100.000 habitantes. Durante estas épocas construíronse fermosos edificiós públicos, o que unido ao marabilloso lugar no que se atopa, espertou a admiración de poetas e artistas ao longo de toda a antigüidade.
As murallas que se conservan no cume do monte Pago, hoxe Kadifekale (kastelo de veludo), son na súa orixe helenísticas, sobre as que están as reconstrucións romanas, bizantinas e otomás.
O único edificio conservado é o Ágora. Está no medio da ladeira do monte Pago, sobre o porto. Foi destruído no terremoto do 178 d. C. que destruíu a cidade na súa totalidade. Foi Fauistina II, muller de Marco Aurelio, quen o reconstruíu pouco tempo despois.
Algunhas das esculturas atopadas nestas ruínas atópanse no museo arqueolóxico de Esmirna. Destacan as estatuas de Poseidón e Deméter, que son da época imperial romana. As dúas esculturas simbolizan as dúas principais fontes de riqueza da antiga Esmirna: o comercio marítimo e a agricultura. Poseidón, é o deus do mar e Deméter, a deusas das colleitas.
Hititas, gregos, persas, xudeus, romanos..., e como non? tamén chegaron os cristiáns, e como sempre, con eles trouxeron a violencia e a crispación, o fanatismo e a intolerancia, tolemia desesperada do acosado, o deliro incendiario do aterrorizado.

”Carta á Igrexa de Esmirna.
Esta cidade, destruída por un terremoto e reconstruída con magnificencia, debe o seu novo esplendor ao emperador de Roma. Imponse, pois, o culto ao César. Para os cristiáns é fonte de tribulacións. Hai, ademais, conflitos co xudaísmo. As penalidades van aumentar. Que a igrexa, herdeira do auténtico Israel, mantéñase fiel ata a morte. Revivirá como reviviu a cidade.”
«Ao Anxo da Igrexa de Esmirna escribe: isto di o Primeiro e o Ultimo, o que estivo morto e reviviu. Coñezo a túa tribulación e a túa pobreza, aínda que es rico, e as calumnias dos que se chaman xudeus sen selo, e son na realidade unha sinagoga de Satanás. Non temas polo que vas sufrir: o diaño vai meter a algúns de vós no cárcere para que sexades tentados, e sufriredes unha tribulación de dez días. Mantente fiel ata a morte e dareiche a coroa da vida. O que teña oídos, oia o que o Espírito di ás igrexas: o vencedor non sufrirá dano da morte segunda».
(Apc. 2,8-11).
Chegaron árabes, xitanos, kurdos, sefarditas… Esmirna foi desexada por todos.
O incansable viaxeiro e escritor otomán Evliya Çelebi visitou Esmirna en 1671. A descrición que fai da cidade transmite esa sensación de vida afable, mariñeira e axitada que segue tendo máis de tres séculos despois.
"Cada ano van e veñen aquí mil barcos. Todos os estranxeiros viven ao norte da cidade e van ás súas casas en barcos.
Cada barco dispara un canón. En Izmir sempre óese aos canóns. Nas rúas hai tanta xente que parece un mar de persoas. É unha cidade moi barata. Por que cada día hai un intenso tráfico de centenares de miles de camelos, cabalos e mulos desde as cidades árabes e Irán. Son famosos as granadas, as améndoas, o xabón, o mel e o pan de Izmir. Todas as beirarrúas de Izmir son brancas.
O pobo é rico e amigable. Ponse roupa de pano e de tea preciosa. As mulleres levan capas de pano e poñen gorros de seda que envolven en estopillas.
En Izmir nin lles tocan aos estranxeiros, se alguén se comporta mal con eles, lévanselle inmediamente os axentes de seguridade ao xuíz civil."

Poucas cidades recibiron máis sitios, masacres, terremotos, pragas, incendios guerras… que esta.