Mércores 25 de Decembro
O barco chega a Quìos máis cedo do previsto. O timbre do teléfono soa en metade do sono avisando de que estamos chegando á illa. Sen dúbida é un erro pagar un camarote para usalo tampouco tempo.
Outra vez nesta illa, parada inevitable para chegar a Esmirna sen ir por Istambul. É o último territorio europeo a uns cantos quilómetros da costa turca de Asia Menor.
O barco atraca no pequeno porto que está no paseo que bordea a pequena bahía, e onde están as oficinas de turismo, os hoteis, os modernos pubs e as cafeterías. Como son as tres da mañá e está todo pechado imponse ir a un hotel. Meténdose por unha das rúas que desde o paseo marítimo entra na cidade, e a poucos metros, detrás da antiga mesquita, hai un pequeno hotel chamado Xenos. É barato, e non está mal. Na tv. cáptanse xa canles turcas, algo que nos é raro se se considera que desde Quíos pódese ver a costa turca. O volver escoitar falar en turco fai que creza a miña impaciencia por chegar.
Esperamos poder saír para Turquía mañán. É difícil de saber porque as sempre envelenadas relacións entre Grecia e Turquía fan que o paso en barco de Quíos á localidade turca de Çesme, (“Chesme” en turco significa “fonte”), sexa sempre imprevisible, cara e dificultosa.
Sería fácil saber cando chegan os barcos de Atenas e pór o barco de Quíos a Çesme logo da súa chegada. Pero non, como se trata de dificultar ao viaxeiro o máis posible o saír dun país e entrar no outro, o barco para Turquía sairá pouco antes de chegar o de Atenas. E ao día seguinte non chegará barco de Atenas nin sairá barco para Turquía. Sempre termina un esperando un día ou dous para moverse de Quíos. É a illa tea de araña.
Paciencia e a sacar proveito dos imprevistos. Non hai présa, isto é a viaxe.
“Quíos, illa de viños (…) Quíos, de doces sombras. Quíos, que reflicte sobre as mareas os seus grandes bosques, as súas costas, os seus palacios, e algunhas veces na tarde, un coro danzante de raparigas…”
Quizá non teña ese lirismo romántico co que a imaxinou Víctor Hugo, pero é unha illa bonita, na que o vento vólvese mar para seducir as aspas dos grandes muíños que sobre as rocas mariñas esperan encantados que xurda do mar un Quijano anacrónico que rompa o maleficio que os mantén inmóbiles, e lles de vida.
É unha das illas máis grande de Grecia. Ten interesantes pobos, únicos pola súa arquitectura e decoración. E ademais, non ten demasiado turismo (se é posible dicir isto dalgún sitio en Grecia), no inverno practicamente ningún.
O porto está na cidade de Quíos que é a capital da illa. É unha pequena cidade duns quince mil habitantes. Ten unha parte antiga dentro dunhas murallas, levantadas polos bizantinos no século X e reconstruídas despois polos xenoveses, que podería ser preciosa se non estivese tan abandonada. Aínda que agora, vese que está sendo restaurada, e xa hai algunhas rúas e algunhas casas moi ben rescatadas da desidia. Nesa cidadela hai un bonito café nunha desas casas restauradas. Tomamos un café nel e compramos unhas preciosas caixiñas de lata con “mastija” dentro, que é unha resina que se dá nesta illa e que se masca como un chicle natural cun lixeiro sabor a madeira. Como é dixestivo, é tranquilizante, e ademais perfuma o alento, era moi apreciado no harén dos sultáns. Cando Quíos pertencía ao imperio otomán, a produción enteira desta resina tan apreciada, ía para Istambul, e fundamentalmente para o serrallo do Topkapi.
O lentisco, árbore do que se extrae esta resina, crece en todo o Mediterraneo, pero é en Quíos onde máis se dedican a el. Elabórase tamén unha bebida capaz de abrasar unha garganta de ferro.
Herodoto, que a parte de ser un incansable viaxeiro, foi o primeiro historiador de occidente, narra un suceso ocorrido nesta illa en S. V a.C., século no que el viviu. O relato ten un interese excepcional, e aínda que conta un feito doloroso, resulta emocionante polo que nos descobre.
“Por esas mesmas datas (…) na capital da illa, a uns nenos que estaban aprendendo as primeiras letras esborrallóuselle o teito encima, de maneira que, de cento vinte que había, só un escapou con vida”.
É a primeira vez na historia de occidente que se nos fala da existencia dunha escola á que asisten os nenos da comunidade. A primeira constancia que temos de ensino xeral para toda a poboación. Ata Grecia, a escritura, naquelas culturas que a alcanzaron, estaba reservada para a elite sacerdotal ou do poder político, e o control que estas castes tiñan dela facíaas máis poderosas.
A través da narración, da que podería ser a noticia dun telexornal, Herodoto ilumínanos cun flash o momento emocionante no que, por primeira vez na historia, a alfabetización esténdese a todos os cidadáns. Este é un feito fundamental que diferencia a Grecia do resto dos pobos da antigüidade. Un feito esencial á hora de explicar o “milagro” grego.
Herodoto naceu en Alicarnaso, a actual Bodrum, na costa sur de Turquía.
Quíos foi ocupada polos turcos no S. XI, e pasaron por ela bizantinos, venecianos, xenoveses…
Nesta illa tivo lugar un dos episodios máis terrible da loita de independencia grega. É o que se coñece como “A matanza de Quios”, que Delacroix inmortalizó no seu famoso cadro.
En 1822 os otománs mataron aquí a vinte mil gregos e levaron como escravos a corenta e sete mil. Foi a súa vinganza polo ataque grego contra poboación turca. O cadro de Delacroix, e o poema de Víctor Hugo “L’enfant de Quios”, sobre a masacre, axudaron a que Francia, Inglaterra, Austria e Rusia apoiasen a independencia grega fronte ao imperio otomán. A guerra terminou en 1829, Quíos aínda terías que esperar ata 1912 para ser parte da Grecia independente.
L'enfant de Chio
"Ô horror ! horror ! horror !",
W. Shakespeare, Macbeth
Les Turcs ont passé là. Tout est ruine et deuil.
Chio, l'île des vins, n'est plus qu'un sombre écueil,
Chio, qu'ombrageaient les charmilles,
Chio, qui dans les flots reflétait ses grands bois,
Ses coteaux, ses palais, et le soir quelquefois
Un choeur dansant de jeunes filles.
Tout est désert. Mais non ; seul près des murs noircis,
Un enfant aux yeux bleus, un enfant grec, assis,
Courbait sa tête humiliée ;
Il avait pour asile, il avait pour appui
Une blanche aubépine, une fleur, comme lui
Dans le grand ravage oubliée.
Ah ! pauvre enfant, pieds nus sur les rocs anguleux!
Hélas ! pour essuyer les pleurs de tes yeux bleus
Comme le ciel et comme l'onde,
Pour que dans leur azur, de larmes orageux,
Passe le vif éclair de la joie et des jeux,
Pour relever ta tète blonde,
Que veux-tu ? Bel enfant, que te faut-il donner
Pour rattacher gaîment et gaîment ramener
En boucles sur ta blanche épaule
Ces cheveux, qui du fer n'ont pas subi l'affront,
Et qui pleurent épars autour de ton beau front,
Comme les feuilles sur le saule?
Qui pourrait dissiper tes chagrins nébuleux?
Est-ce d'avoir ce lys, bleu comme tes yeux bleus,
Qui d'Iran borde le puits sombre ?
Ou le fruit du tuba, de cet arbre si grand,
Qu'un cheval au galop met, toujours en courant,
Cent ans à sortir de son ombre ?
Veux-tu, pour me sourire, un bel oiseau des bois,
Qui chante avec un chant plus doux que le hautbois,
Plus éclatant que les cymbales ?
Que veux-tu ? fleur, beau fruit, ou l'oiseau merveilleux ?
- Ami, dit l'enfant grec, dit l'enfant aux yeux bleus,
Je veux de la poudre et des balles.
O neno de Quíos
Alí o Turco pasou! Alí, como furacán de sangue e duelo,
o rastro dos seus pasos deixou en ruínas e en cascallos sobre o chan.
Quíos, a illa dos doces viños, de montañas e vales ondulados,
Quíos, a dos bosques de lentisco, que se ufanou nas augas retratada,
hora do Turco so o poder impío semella no medio do mar peñasco umbrío.
Baixo o bárbaro azoute do tirano que de duelo e de loito cubriuna,
é o seu antigo esplendor recordo van, é o seu chan feraz ermo deserto.
Os seus fillos onde están? Nobres caeron na lide desigual e funeraria,
e hoxe non turba no seu soño aos que foron planta humana na praia solitaria.
Pero, alí xunto ao muro do soberbio palacio derruido,
un tenro neno, candoroso e puro, pálido e dorido,
apoiado nunha árbore de oxiacanto inclina a cabeza afogado en choro.
Pobre neno, espido e pesaroso, a quen feriu co seu furor a sorte,
orfo, hélas! seica sen repouso, dí que pode no teu duelo distraerche?
Doce neno inocente, que busca a túa ilusión nos seus afáns?
Por que asome o pracer sobre a túa fronte, e en luxo de alegría engalánesche,
e morran as túas congoxas, eu dareiche o agasallo que ti escollas.
Que queres por que volvan os teus cabelos a embelecer en bucles arranxados
as brancas costas que se ornou con eles? Agora desaliñados
cal as follas do salgueiro caen chorosos, indo a empañar a túa fronte coas súas ondas,
e os teus azuis ollos tan fermosos vélanse, ai! baixo as suas hebras louras.
Que é o que pode disipar, criatura, dos teus pesares a tormenta escura?
¡Ah! Que pode alegrarche, pobre neno? Queres a flor que se suspende airosa
sobre o pozo de Irán fondo e sombrío, a flor de lis, máis bela que a rosa,
azul como os teus ollos, cuxo azul ao do ceo dese envexas?
Ou a froita da árbore admirable que un cabalo a galope tardaría
cen anos con empeño perdurable para cruzar a súa sombra, e non podería?
Ah, dei se sorrirás dándoche o ave que ao bosque anima coa voz máis suave!
Que queres, inocente criatura, para rir e prorrumpir en canto,
para arroxar da túa alma a tristura e da túa face a palidez e o choro?
Queres a bela flor marabillosa? Queres a froita do tubá saborosa?
Ou seica o ave de pintadas ás?
-Amigo, o neno grego respóndeme, quero pólvora e balas!
Canto debe a Grecia moderna aos románticos, a Byron, a Keats, a Hölderlin, a Víctor Hugo, a Heine, a Delacroix, a Chateaubriand a Göete? Como esta sacra terra fixo soñar e crear, loitar e sentir a filósofos, poetas, pintores, novelistas, escultores, revolucionarios…
Antes e despois foi motivo de veneración, admiración e inspiración, pero foi no romanticismo onde o amor por Grecia foi máis profundo. E de todos os románticos foi Lord Byron quen máis a amou. Loitou por ela, escribiu dela e morreu nela. En Mesalogui, á entrada do golfo de Corinto, fronte a Patras, está a estatua que os agradecidos gregos levantaron na súa honra. Aínda que sexa certo que o mellor poema de Byron tivera sido a súa vida, a súa poesía é o suficientemente boa como para que debese ser un pouco máis lida. Del é este poema á amada patria elixida titulado Himno a Grecia.
HIMNO A Grecia
Cícladas illas, illas da Grecia,
que o mar Exeo coas súas ondas baña,
onde xurdise a materna Delos,
berce de Apolo.
A ardente Safo, do amor mestra,
aquí pulsou a septicorde lira;
aquí de Alceo resoou o divino,
plácido canto.
Dos vosos campos na verde alfombra
manto de flores primavera tende;
aínda lanza Febo sobre os nosos campos
vívido raio.
Todo se eclipsa menos a vosa gloria;
o bronce morre e desfaise o mármore;
mais queda o nome do home guerreiro,
prole de Marte.
Queda de Lesbos a armoniosa lira,
a voz sublime do Esmírneo cego,
a do Teyo o galano ancián
cítara branda.
Allende o Ponto, cuxas iras doman
do vago vento nas veloces ás,
de onde nace, onde morre o día,
voan os seus cantos.
Desde a cima do ergueito monte
de Maratón descubriredes o chairo,
e alá..., máis lonxe..., o inchado golfo
de Salamina.
Noutro tempo, sobre aquela roca
un rei de reis contemplou altivo
o fondo mar que ante os seus pés fervía
cheo de naves.
As ondas cobren innumerable armada;
enche os campos multitude guerreira;
homes sen conto, da súa voz pendentes,calan atónitos.
Contounos Xerjes ao nacer a aurora,
contounoss logo ao expirar a tarde:
millóns eran ao raiar o día,
nin un á noite.
Onde os fortes, os guerreiros onde,
que ameazaban dominar a terra?
O eco só responderlle puido
rouco quixándose.
Onde hoxe, oh, patria!, os teus preclaros fillos
armipotentes na lide sañuda?
Por que non soa nas tendidas praias
grito de guerra?
Xace no po a esquecida lira
e xa non latexa o corazón robusto.
Cando de gloria e liberdade o himno
libre resoa?
Ai! Que me resta na miña dor inmensa?
Choro e vergoña pola patria escrava;
bañade en vagoas as que a Grecia oprimen
duras cadeas.
Ah, nin vergoña na vosa face, nin choro!
Descobre, ¡oh, terra!, o teu profundo seo,
e tres sequera dos trescentos brota...
Tres espartanos.
Como o fragor dos torrentes, zumba
o das sombras vigoroso berro:
"Alzade vós a durmida fronte
un tan só".
Todos calades. Novos cantares soan;
enchede as copas de escumante viño;
bélicos himnos ao feroz entoe
tártaro errante.
Na vosa afronta durmiredes tenaces?
Por que non soa o belicoso canto?
Por que non emprende a falanxe altiva
pírrica danza?
Para fixar o pensamento alado,
Cadmo inventou os persoais signos;
dos arxivos conservades as letras,
non as súas fazañas.
Enchede as copas de escumante néctar,
bebede de Samos o ardente viño
que Anacreonte celebrase un día
plácidamente.
Cantou Anacreón o amor e o viño,
cal do tirano Policrates servo;
mais era heleno Policrates: berce
déralle Samos.
¡Do Quersoneso vengador tirano,
rompe os lazos que nos ligan hora!
¡Cargue os teus brazos a pesada lanza,
forte Milcíades!
Enchede as copas de escumante viño;
alá nas rocas da antiga Suli
quedan os restos de potente raza,
sempre guerreira.
Quizá acharemos entre aqueles bravos
quen nos conduza á brava liza,
e tinto en sangue o fulminante ferro
leve ao combate.
Non dos francos esperedes axuda,
que reis teñen de venales almas;
libres fáganvos, para sempre libres,
os vosos aceiros.
Enchede as copas de escumante viño;
virxes dancen na selva umbría;
eu admiro o brillo dos seus negros ollos,
niño de amores.
Mais, ai!, será que tan fermosos peitos
deban un día amencer cativos?
Será que cinga tan fermosos brazos
férrea cadea?
Conducídeme aos mármores de Sunio,
onde acompañen o meu laiar as ondas;
eu entón, cal moribundo cisne,
canto suave.
Nunca esta terra habitarán escravos;
arme as destras o fulmíneo aceiro;
caia en pedazos, de escumante viño,
rota a copa.
Lord Byron
Os amores e os soños desintegranse cando a realidade tócaos.
Como ninguén é capaz de asegurarnos que hai barco, consultámolo nun cíber. O barco sae para Çesme ás cinco da tarde, pero do 26.
Outra noite aquí. Para que cambiar o hotel ?
“Xenos”, co nome que ten sería unha bobada. Onde mellor van estar os “estranxeiros”?
Rúas baleiras con sabor a sangue ocre.
Os mercados pechados sofren un abandono que lles resulta inexplicable. Estreitas rúas con vestixios turcos, como pegadas dun pasado aínda non resolto.
Mar con cans, sae o sol. Mar con pescadores, ocúltase o sol.
Edificios de aspecto helénico.
A casa antiga onde nos hospedamos fai anos, cando aquel grupo metade galego metade vasco dirixiámonos a Esmirna, agora é un luxoso hotel cunha moderna cafetería. Tomamos un martini nela, e lemos a Odisea en voz alta. Supoño que será como unha pregaria polo tempo perdido. Entón era verán e recordo que aquela noite un forte vendaval movía ameazadoramente as grandes ventás. Aquela casa era fermosa. Alí, nun extremo da suave bahía.
Era unha casa grande, de planta baixa e primeiro. Unha casa antiga, de balcóns e contraventás de madeira escura. Quizais tiña unha palmeira máis alta que a casa. E se non a tiña invéntoma, porque obviamente era unha desas casas que necesitan absolutamente unha palmeira ao seu lado. Agora é unha merda. Unha desas merdas condenadas á reforma perpetúa. Unha desas merdas que ninguén recordará, sobre a que ninguén escribirá, que nunca quedará no recordo de ninguén á que irán turistas sen alma a facer o burro. Será máis rendible, pero será só unha merda máis rendible.
Terraceo no parque. Tempo, moito tempo. Tempo lento, bendito sexas. Tempo que se move como unha tartaruga de chumbo. Marabilloso tempo que dura o dobre do outro tempo. É como ter dous tempos ao prezo dun. Tempo no que che dá tempo a facelo todo, e aínda che sobra. Ese tempo no que a xente sen alma abúrrese. Tempo de barcos que non parten, de trens que non chegan, de avións que non voan, de noites invernais…
Tempo de libros e música, de cadernos, de ensemesmamentos, tempo de palabras con ás, tempo con sabor a chocolate negro, con cheiro a bizcocho e canela, tempo de raki que incendia a lingua con chamas de anís, “tempo de falar a media voz”...
Pero estamos en Quíos. E neste día ninguén come fóra da casa. O que quere dicir que será difícil atopar un restaurante aberto. Cousa que tamén buscan grupos de soldados aos que lles tocou pasar o Nadal nalgún deses “feros” destacamentos de “palikaris” dispostos a morrer pola patria a mans do infiel otomán.
Indícannos un restaurante que está mesmo detrás do noso hotel, “Elliniki Kousina”. Desde o balcón da habitación vese o comedor do “restaurante de auténtica comida tradicional grega”. É un sitio cutre, e como no Nadal non debe comer moita xente fóra da casa, o que ten no expositor é bastante reducido, requentado, pobre e pouco. É a peor comida de Nadal da miña vida. Pero ten a súa graza comer así un día tan sinalado.
Provinciana tarde de festivo. Os pubs do paseo marítimo énchense,
tomamos cervexa.
Este é o meu 5,7,5, sen rima:
Con vento añil
parte á noite o día.
Espuma e neve.
Beber cervexa amarga para mitigar esa desolación amarga. A espuma que deixa a resaca das ondas golpeando contra os cantiis negros, e a cervexa, convértense en neve que nos fala do inverno no que sucede todo, e de como con cada grolo de cervexa e de tempo aumenta o frío que se sente na alma.
No hay comentarios:
Publicar un comentario