ESMIRNA
”IZMIR, SENI SEVIYORUM”
¡Que bonita está Esmirna esta noite! “O orgullo de Asia”, “o adorno de Asia” “a cidade da vida” “a coroa de Asia”… cantas gabanza para a bela xitana do Exeo.
Esmirna no inverno. Esmirna lavada por unha choiva fresca e cálida. Esmirna brillando na noite para min. Esmirna coa súa melena de brisa bailando sobre o Kadifekale para min. Esmirna, hoxe durmirei en ti, descansarei dese longo camiño e ese longo tempo no que tiven que deixarte. Volvo, e o tempo transcorrido desde a miña partida, desaparece como o meu alento no teu alento. “Non piangere piú. Torna il dilectto figlio / a la tua casa. E stanco di mentire. / Vieni; usciamo. Tempo é de rifioriri. (…) Te diró como sia dolce il mistero / che vela certe cose del passato.”
”Direiche o doce que é o misterio que garda certas cousas do pasado…”
É unha noite agarimosa, morna, dun mes estraño que ainda non ten nome, pero que non é decembro. Invádeme a doce sensación do que regresa dunha longa viaxe. O agradable cansazo que xa non necesita ocultar a súa fatiga.
Volver a casa logo de anos, ten esa delicada melancolía; esa nostalxia onírica, fráxil e branca; ese sopro doloroso de perda e culpa, de fugacidade, que se esconden nos versos de D’anunzzio.
A casa, o teu lugar no mundo, ese espazo e ese tempo no que non tes que facer nada que non queiras facer.
Algún día terei que buscar a explicación ao feito de que me gusten tanto as obras de determinados cabróns como D’anunzzio, La Rochelle, Elia Kazan, Gottfried Benn, Ezra Pound…
Quizá sexa tan sinxelo como dicir que ás veces as musas xogan connosco utilizando a verdadeiros fillos de puta para falarnos a través deles. Quen pode entender aos deuses? Ou que determinados fillos de puta son capaces de crear obras sublimes a pesar deles, contra eles, sobre eles…
Esmirna-Izmir é unha cidade grande, cinco millóns de habitantes. É unha metrópolis da que forman parte todos os concellos que rodean ao golfo de Esmirna-Izmir. Partindo do sur do golfo atópanse os concellos de Balçova (Balchova), de Konak (é o centro, comprende o que sería a antiga Esmirna) que é o concello central, onde está a sede da metrópolis, despois están os concellos de Bornova, Karsiyaka (Karxiaka), a continuación está Çigli (Chiili). No interior, detrás do Kadifekale está o concello de Buca (Bulla).
Curiosamente agora non hai ningún concello que se chame Izmir.
O autobús déixanos en Balçova, que está no lado oposto ao barrio de B., onde imos.
Se fósemos ata a estación de autobuses quedríanos máis cerca. Pero o sentido de centro que ten o puto azafato é un pouco excéntrico. Decidimos coller un taxi. Bordeando o mar polo bulevar Mustafá Kemal chegamos a Konak, torcemos por Fevzi Pasha ata Basmane, despois Gaziler, Gürçeshme…
…¡E chegamos a B., á rúa 2xxx, o nº xx! O taxi, a pesar do longo percorrido, non chega a cinco euros.
Timbre. Baixa Ahmet.
Fogar doce fogar. Abrazos, bicos, os nenos bicánnos as mans que levan á fronte, e máis abrazos e máis bicos… , están os seus fillos Yusuf, Yeit., tamén a nai de Ahmet.
ARKADAS, DOST, KARDES…
O tempo non existe, Ahmeto. É un cliché inventado por un tolo. O tempo non é nada. Os humanos mídeno para entreterse xogando ao absurdo.
Fai máis de cinco anos que saín por esa porta, e agora, aquí, paréceme coma se saíse fai cinco minutos.
”Uzum hiç.”
”Si moito, demasiado tempo.
Atópote ben. Adelgazaches”.
“Ben haftada bir gün futbol oynamak”.
“Eu engordei un pouco. Quería adelgazar durante a viaxe, pero foi imposible. E agora vai ser máis difícil aínda.”
”Si. Dentro dun intre imos cear.”
”Non ves?… Como vou adelgazar? Aínda non che saudei como cómpre, e xa estás falando de comer. Ahmet, Ahmeto, dost, sevgili kardeşim… Seni özledim gibi! Bütün gün seni düşündüm. Bazen kalbim nostalji durdu”
“Jossef, senin uzun yokluğu kalbimi kırdı.Orada günler balkon için bir girişimde vardı, sen değildi, ve yokluğunda bu yüzden beni incitme, bu nedenle…”
“Arkadaşım, gel, tut beni… Boyun, daha gelmeden çok fazla zaman harcamak asla. Ama şimdi buradayım. Birlikte olmak çok gün var. Bütün bu zaman sırasında, biz ayrı olmaz”
“Evet… hosgeldiniz. Bu senin evin, bu senin balkon ve bu senin sadık dostu.”
“Teşekkürler… Cómo vai ese kalp?”
“Corasón roto”
“Nunca entenderei porque a única cousa que aprendiches a decir correctamente en español é corazón roto. Asustáchesme por teléfono.”
“Doğrudur ben kalp krizi geçiren bir olan çok ciddi olmayan.”
“Gel…”
SAÚDOS
As formas de saúdo e as mostras de efusión en Turquía difiren bastante das nosas. Ás veces o occidental, aínda con boa intención, comete equivocacións e malas interpretacións á hora de saudar aos turcos. A forma de saudar a unha persoa maior home ou muller, ou á que se lle ten respecto, ou se lle concede autoridade, é inclinándose lixeiramente collerlle a man dereita, bicarlle a parte superior desta e levar esa parte onde se lle deu o bico á nosa fronte, despois só se se lle ten un gran afecto ou confianza pódeselle dar un abrazo. Os nenos tamén saúdan así á xente maior. A forma de saudar a unha muller que non sexa maior que un mesmo, é a de estreitarlle lixeiramente a man. A forma de saudar a un amigo ou a alguén do que se desexa ser amigo é a de estreitarlle a man e mentres bicarse as fazulas. Este xesto poden repetilo os turcos mil veces ao día. Se se saúda a un simple coñecido estréitase soamente a man. É un trazo de afecto e de confianza o saúdo de estreitar a man e darse dous bicos. No caso de que che presenten a alguen, se fai a intención de saudar desta forma, é mellor responder de igual modo, gañarase moito na aceptación que fagan dun mesmo.
Contrariamente ás sorprendentes e constantes mostras de afectividad que entre os homes existen, o trato coas mulleres é dun gran distanciamento, unha mestura de temor e ineptitude.
A INFINITA PACIENCIA QUE TEÑEN OS TURCOS COS TURISTAS
Unha nación que depende do turismo é como unha puta que vende o seu corpo e a súa alma por unhas moedas. O turista non é un amante, é un macarra, non é o amor soñado, é o proxeneta sen escrúpulos, o chulo sen alma, o maltratador incansable. O diñeiro que trae o turismo corrompe as as persoas, as culturas, as sociedades, as tradicións, a natureza, e a vida toda dos pobos. Rouba o patrimonio, esnaquiza a paisaxe, cambia o sabor das comidas, o ritmo da música, a estrutura das vivendas, a forma de vivir, o folklore, as relacións humanas… Alí onde chega esa peste, contáxiao todo, destrúeo todo, mátao todo. Unha praga destrutiva composta por centos de millóns de lagostas con tarxetas bancarias e teléfonos móbiles fagocitándoo todo, converténdoo todo en excrementos estivais.
Pero os turcos son moi comprensivos coa forma de ser do turista. Á súa bondade e a súa hospitalidade innatas, engaden o recoñecemento de todo o que o turismo aporta a súa sempre maltreita economía, por iso consenten ao estranxeiro e desvívense para que teña unha estancia agradable e goce da súa visita. Sempre se preocupan de que cando o turista se vai, leve unha boa impresión do seu país, do que están absolutamente orgullosos.
Pero o que respecten as formas de ser e actuar do estranxeiro non quere dicir nin que as compartan, compréndanas ou lles resulten agradables. Se o que chega desexa ser simplemente un estraño facendo turismo, pode comportarse practicamente como queira, pode chegar coa súa cultura e a súa idiosincrasia e impola sen facer ningún esforzo para cambiar de chip. Como deixa diñeiro sempre será respectado, e iranlle conformando unha realidade o máis parecida á do seu país de orixe, como boamente poidan crer eles que é o seu país de orixe. Daranlle café express no canto de café turco, poranlle música de Michael Jackson no canto de Sezen Aksu, faranlle risoto no canto de pilaf, daranlle amburguesas no canto de köfte, pero cando se vaian terán visto un país que non existe e perderánse o máis interesante do país e da súa rica e orixinalísima cultura. E sobre todo non terán podido gozar do seu maior tesouro: a incrible e marabillosa forma de ser dos turcos.
CAMBIOS NA FAMILIA.
Il n`y a pas d’amour hereux
Os cambios na casa son grandes. Ahmet cóntame o que só me insinuou por teléfono. Separouse 
da súa muller S. Os seus fillos viven con ela: Yusuf terminou o ano pasado o servizo militar e Yeit xa ten dez anos. A Yeit vino practicamente nacer. O día que deu a luz no hospital que está na rúa Gaziler, B. e eu fomos a ver ao recentemente nado e á súa nai ás poucas horas de nacer. Estabamos vivindo no piso de arriba e cando se puxo de parto, de madrugada, non nos decatamos. Ahmet levouna andando ao hospital. En realidade é un traxecto curto, pero a camiñada coa muller a piques de parir trouxo cola. Foi moi mal comentado, sobre todo por parte da familia dela, que nunca sentiron por el grandes simpatías. En realidade tampouco a súa esposa tívolle grandes simpatías, tampouco a súa filla, nin a súa cuñada, nin a súa sogra. Os matrimonios concertados, como os non concertados, así como os medio pensionistas, uns saen mal e outros saen peor. Este saíu peor. El, que aínda que sexa o meu amigo teño que recoñecer que é terriblemente insistente, empeñouse en casar con ela. A súa familia vivía, e vive, na rúa que se cruza coa súa. Ela escapaba del, non lle gustaba. Era moi tímida. Eu cando a coñecín xa tiña á súa filla E. que entón tería oito ou nove anos e a Yusuf que tería tres ou catro, era unha muller moi doce, guapa, morena, con grandes ollos negros herdados do seu pai que era turco de orixe turca. A súa irmá en cambio ten os ollos claros, a pel moi branca, herdados da súa nai que é unha turca de orixe búlgara que veu cos seus pais de pequena para este barrio. Antes de casar ela traballaba na fábrica de Rafaello, un xudeu italiano que embasaba e exportaba fiigos pasos. E cando saía do traballo, el seguíaa a distancia, como un namorado penitente. Cando a el lle chegou a hora de casar, Ahmet díxolle aos seus pais que elixira a aquela rapariga para ser a súa esposa. Entón, seguindo as normas, os pais del foron a proporlle o acordo aos pais dela que non puideron rexeitar o compromiso pois se coñecían do barrio. O pai de Ahmet tiña un certo prestixio por ser un turco de Turquía, de cidade e funcionario, e non un campesiño empobrecido vindo á cidade sen un kurush no peto, como fixera A., o pai dela. A nai de S. viñera de Bulgaria coa súa familia, sendo pequena, cando Europa se cambaleaba e os turcos que quedaran espallados polos antigos territorios do Imperio Otomán buscaban refuxio na nai patria. A minoría búlgara non estaba moi prestixiada, porque naquel entón eran os últimos en chegar. O barrio foise facendo monte arriba sen máis planificación que as ondas de refuxiados que viñan desde os restos dun imperio que deixara fillos espallados por medio mundo. Mesturábanse cun campesiñaado que fuxía de séculos de atraso e buscaba traballo nas cidades. Todos estes barrios de Izmir, que como unha costra de cemento rubían cara aos cumes das montañas que rodean á cidade, están construídos por franxas de inmigrados de orixe turca ou asimilados. Na franxa na que pertence a nosa casa están os que chegaron a mediados do século pasado. Viñeron de Macedonia, de Bulgaria, de Romanía, de Bosnia, de Grecia, de Servia… Chegaban a estes montes, nos arredores de Esmirna, e cercaban un anaco de terra, alí quedaban, sen nada, co posto, toda a familia. Aos poucos ían construíndo un muro, unha parede, un teito, unha casa. Lentamente, mal vivindo. A nai patria non daba para máis. E así se ían construíndo estes barrios, casa contra casa. Ahmet non sabe cal foi a causa de que o seu pai elixise este barrio para asentarse, viña do leste de Turquía, pois a súa condición de funcionario permitíalle estar noutro sitio mellor e non entre tanto refuxiado. Quizá fose polas vistas. Parece que á nai de Ahmet tampouco lle gustaba o barrio. A familia desta chegara de Creta, falaba grego, coas súas irmás aínda o fala hoxe. Sentíase especial, logo de todo era europea e grega. Tamén as irmás de Ahmet senten así, por iso, en canto puideron, fóronse do barrio e levaron á nai.
O meu amigo Nazim chegou con dous anos. A súa nai, e o seu pai Ismail bey, viñeron de Macedonia. Viven dúas casas máis arriba.
Os últimos en chegar, que case están xa no cume do monte, son os kurdos, expulsados do seu país pola política de terra queimada que practica o exército turco no Kurdistán.
E volvendo á petición de S. por parte dos pai de Ahmet, todo o dito máis arriba vén explicar o porque non puideron dicirlle que non á oferta de asamento. Pero ela chorou, chorou tres días seguidos. O pai, que é un home bo e silencioso, compadeceuse do sufrimento da filla, e díxolle que estaba disposto a ir a casa de Ahmet para romper o compromiso. Pero ao final as mulleres reuníronse, e facendo gala dese desarmante pragmatismo que teñen as mulleres turcas, chegaron á conclusión de que todos os homes son igual de animais e se ha de ser algún, pouco importa se é un ou é outro, que aquel non era o peor de todos, e ademais xa se coñecía á familia, e que tiña uns bonitos ollos verdetransparente, e que vale máis malo coñecido que bo por coñecer, e… ao final, ela dixo que veña, que casaba. Pero amor, amor non foi, cousa que nesa Turquía non parecía necesario. Ahmet é absolutamente turco, aínda que herdou o aspecto grego da súa nai, é un turco dos de antes, “eski” (antigo), un otomán no que a esposo e pai refírese, e tamén no que á amizade. Pero pode que os otománs foran os mellores amigos de mundo es os menos modernos maridos do mundo. O “otoman erkek” e un calco perfecto do “macho ibérico”.
Como amigo non pode ser mellor, é xeneroso ata a esaxeración, atento ata o cansanzoe, afectuoso ata o infantil, protector ata o abafo, ten unha vea cómica natural que cando está de sorte resulta desternillante. É tranquilo e paciente. O anverso da moeda é a súa testarudez, cando decide que hai que facer algo se fai a collón, sexa cal for o desexo dos demais, exerce de xefe de clan, todos os que están baixo a súa tutela teñen que facer o que el decida, séntese responsable deles e polo mesmo ten que tomar as decisións. Neses momentos pódeche levar á desesperación. Non é corrente que actúe así, pero un ten que estar sempre esperando que en calquera momento reapareza o otomán xefe de clan que leva dentro, porque sempre termina por aparecer.
Pero eu non podo máis que sentir unha gratitude infinita cara a el. Porque a súa casa é a miña casa, foi a miña casa durante todo o tempo que estiven en Esmirna que é posible que, xuntando todo o tempo, sexa xa preto dos dous anos. Para o min foi o mellor bocado de comida, o mellor anaco de pan, o mellor yogurt, o mellor anaco de queixo, a mellor cama, o mellor sitio na mesa… Tratou de cumprir os meus gustos dunha forma abraiante, cando viu que me gustaban as olivas negras, tiña na mesa do kavahalte (almorzó) as mellores olivas que podía imaxinar, ou os fazulie (feixóns) , ou os queixos… Cheguei a non poder dicir que unha cousa gustábame especialmente. Xamais me deixou que comprase comida para a casa. Recordo que unha vez, que xa estaba tan atafegado, levaba tres meses na súa casa vivindo sen pagar nada, que me fun ao Migros (o supermercado máis caro na zona máis luxosa de Izmir) e fixen unha compra quizá esaxerada. Entre outras cousas, comprei o peixe máis caro que había, un rodaballo que debía custar o soldo dunha semana do seu traballo. Voume para casa contento de poder devolver, aínda que fose unha parte ínfima do que eu estaba recibindo. Cando cheguei, o cristo que se montou foi de antoloxía. Ante o meu asombro, aquel bobo xesto meu, resultou ser unha ofensa terrible, insoportable para el e a súa familia, un crime. Eu non saía do meu asombro e el do seu cabreo. Eu era o seu “misafir” e aquilo era algo que de ningún xeito podía facer. Entón empecei a comprender un pouco o que había detrás daquela palabra. Sei que se aparecese en calquera das casas dos outros amigos turcos co puto rodaballo non se tería montado tanto batifondo, pero na súa, as asombrosas leis da hospitalidade turca manteñen toda a forza da tradición.
Non me gustan as casas, en case todas síntome incómodo, a súa é unha excepción, é unha desas pouquísimas nas que me sinto como na miña. E coa mesma xenerosidade acolleu a quen, levei ata a súa casa (sempre por insistencia súa), que foron moitos, e aínda tendo en conta que as mulleres que foron, para el, resultaban un pouco conflitivas tratando de manter os seus dereitos de europeas nunha sociedade absolutamente patriarcal.
Se como pai e esposo, a cousa non saíu ben foi porque el estaba preparado para ser pai e esposa dunha forma determinada, unha forma que xa non servía, á vella usanza, que marcaba unha tradición que en metade da súa vida cambia e vólvese inservible e negativa, e para o novo que aparece e que se necesita, ninguén o preparou. Ese modelo de pai e esposo para o que foi educado e formado ía a contra tempo, en contra da evolución da sociedade, da muller e do tipo de paternidade que el representa. El di que é como o seu pai, e o seu avó, e os seus antepasados. Pero as mulleres e a sociedade non son como a do seu pai, o seu avó ou os seus antepasados.
A primeira vez que vivín na súa casa, o seu fillo Yusuf tería catro ou cinco anos, e el non lle deraun bico. (Hai pouco o título dun artigo aparecido nun xornal galego, era o seguinte: “A aldea galega: o lugar onde os pais non bican aos seus fillos”. É posible que o verbo estivese en pasado.)
Ahmet comezou a bicar ao seu fillo por insistencia miña. Pero é que o seu pai fora igual con el. Isto choca co feito de que os turcos, cada vez que se saúdan os amigos, danse a man e dous bicos na fazula. O problema é que os tempos cambian, a vida evoluciona, os costumes, a situación da muller, a interconexión das culturas, o ter amigos e amigas “infieis”, ateos, de esquerdas, e europeos na súa casa, os avances tecnológicos… Non estaba nada disto previsto na súa vida. Nin que a súa filla tivese un coeficiente de intelixencia tan alto, nin que quixese ir á universidade (en realidade quería ser piloto do exercito), que o seu mellor amigo, o irmán que non tivo, terminase sendo un occidental que é o seu extremo oposto, o máis diferente a el que ninguén puidese imaxinar, como pasar da Idade Media ao S. XXII nuns cantos anos. “É demasiado para un home só”
Esa vertixinosa viaxe fíxoa sen recursos, só coa súa intuición e coa súa metade de sangue grego. Nesa marcha brutal deixou no camiño matrimonio, filla, saúde… Non me estraña que lle teñan dado dous simulacros de infarto, e empece a prestarlle atención a eses predicadores con turbante que saen pola televisión os venres.
Dóeme polo que tivo que pasar, e polo que aínda está pasando. Mentres me fala, vénme á memoria a canción que compuxo Brassens sobre un poema de Louis Aragon: “Il n`y a pas d`amour hereux”
Nada hai seguro para o home. Nin a súa forza,
nin a súa debilidade, nin o seu corazón. E cando cre
abrir os seus brazos, a súa sombra debuxa unha cruz.
E cando cre abrazar a súa felicidade, rómpea.
A súa vida é un estraño e doloroso divorcio.
Non existe amor feliz.
A súa vida parécese á deses soldados sen armas
aos que se vestiron para un destino distinto.
Para que pode servirlles levantarse pola mañá
se son os que nos atopamos pola tarde desarmados, inseguros.
Repite estas palabras, vida miña, e contén as bágoas.
Non existe amor feliz.
...
Ahmet é forte. Á temperá morte do seu pai, tivo que converterse no responsable da súa familia, as súas dúas irmás e a súa nai. E despois, da súa propia.
Sen avisarlle, sen darse conta, todo púxose a camiñar nun sentido distinto a aquel para o cal el estaba preparado, distinto á tradición na que fora educado. O pobo coa súa limitada formación está sempre menos dotado para evolucionar, para dixerir cambios, para adaptarse a novas formas de vida e de pensamento. Ahmete, en realidade, é unha victima duns cambios aos que non pode, non sabe nin quere adaptarse. Uns cambios que pasan sobre el e déixano na cuneta, perplexo e confuso. Aquela vella forma de ser turca: buscar unha muller para ter fillos e coidar a casa, que non moleste, que obedeza e sexa pudorosa, recatada, e silenciosa. É o ámbito do familiar, non ten nada que ver co amor. A vida social faise na mesquita, cos amigos nos cafés, os narguiles, os "birahanesi", os "pavillion"... Os deberes co fogar son os de garantir o sustento e o benestar de todos os que viven baixo o mesmo teito. Un fogar que se basea non no afecto senón no deber e a autoridade, o respecto cara ao xefe de familia, a orde e a obediencia. A afectividade, as manifestacións de agarimo déixanse para os amigos e fóra de casa.
É outro modelo ben distinto ao occidental, ao que se estende polo mundo con esa prepotencia que ninguén pode cuestionar xo pena de aparecer como un radical perigoso ou un reaccionario irredento. Pero a min, que estou en contra de ambos os modelos, paréceme que o modelo occidental é a mesma merda pero deseñada, é a mesma deformidade pero cunha bela careta, é esencialmente os mesmo pero con disfrace do contrario.
Pero os tempos tamén cambian en Turquía, as mulleres cambian e os homes non o fan á mesma velocidade; e nese desfasamento, os homes con menos capacidade para adaptarse á nova situación, quedan anonadados. E no canto de darse conta que é o seu anquilosamiento o culpable do seu fracaso familiar, prefiren culpar a unhas mulleres porque non cumpriron co pactado, e cambiaron.
Os cambios que se producen na sociedade non sempre son os mellores, senón os que un determinado sistema necesita, e todo o que se perde nestes cambios non sempre é o que se debería perder. O problema é que unha cultura é un delicadísimo armazón de equilibrios interconectados, cando rompe ese equilibrio todo o armazón reséntese, derrúbase, e co negativo desaparece tamén o positivo. Turquía achégase ao modelo europeo coma se este feito fose ineludible, indiscutible e incuestionablemente o mellor. Pero neste camiño está perdendo auténticos tesouros da súa idiosincrasia. A gran traxedia da historia turca é ese espírito demediado no que viviu sempre, pero sobre todo desde Atatürk, non se pode ser europeo e asiático ao mesmo tempo.
Ou unha cousa ou a outra. Unha Turquía quere ser as dúas cousas á vez, outra Turquía quere ser asiática, islámica e tradicional, outra quere ser europea moderna e laica, outra quere o mellor de cada parte (cousa imposible porque o paquete vai completo co bo e o malo), e estes desexos contraditorios danse tamén en cada individuo. É un país sen resolver. E se chega a entrar na U. E. esta tensión simplemente agudizarase. Unha das dúas Turquía tería que vencer á outra, cousa absolutamente imposible pois detrás dunha está o Islán e detrás da outra o modelo occidental cuxa hexemonía é incuestionable.
AS MULLERES, SEMPRE VÍTIMAS.
Para un europeo, quizá o máis difícil de entender deste país sexa a situación da muller dentro da sociedade turca. Pódese atopar un en situacións realmente chocantes e absurdas. As veces que viñemos en grupo, como eu era o que entendía un pouco a situación, tiña que ir ordenando a entrada nos coches para que non coincidisen un home á beira dunha muller turca. Os amigos e amigas ríanse e non daban crédito á situación. Ata que se deron conta que non era unha broma. Alí estaba eu cada vez que había que subirse ao coche dicindo muller, muller, neno, home, home…
Ou como cando as dúas mulleres da expedición ibérica, empeñadas en defender a súa igualdade cos homes, empeñáronse, contra a opinión de turcos e turcas, en ir ao birahanesi (especie de cervexaría) do barrio onde ningunha muller decente (nin indecente) entra. E claro, entran as dúas europeas coa súa vestimenta de verán, nun lugar onde nunca entrara ningunha mulle, e todos os homes co seu torvo aspecto, cos seus grandes vasos de cervexa diante, cravaron os seus ollos nas dúas “modernas”, ata que, aínda que ninguén lles dixese palabra, tiveron que irse. Ou cando decidimos ira ao hipódromo con Ahmet, e as dúas aparecen vestidas como para ir ao hipódromo parisiense nun día de verán. Ahmet cando as viu quedou acolloado, aquelas dúas mulleres cos seus vestidos de asas e as súas curtas saias nun hipódromo practicamente masculino serían unha bomba. Pediume que lle rogase que se cambiasen de roupa, que ao hipódromo era un lugar onde había cabalos pero tamén moitísimo burricán. No centro da cidade podían vivir como en Europa, pero nos barrios é a Asia islámica.
Surrealista.
Podes ir nun autobús de liña abarrotado, e no medio vai unha muller comodamente sentada co asento baleiro ao seu lado. Non é por casualidade ou porque os turcos sexan bobos e prefiran ir de pé. Sinxelamente é porque o seu billete garántelle á muller que ningún home sentará no asento contiguo. Se un comete a equivocación de sentar, poden pasar tres cousas: que a muller vexa claramente que é un turista que senta alí porque o cre normal e entón ela simplemente arrímese dunha forma esaxerada cara ao lado contrario para deixar un gran espazo no medio, que chame ao revisor e sexa el quen levante ao infractor, ou que directamente arme un cristo no que lle chamarán a un de todo menos boa persoa. E isto pasa en cines, trens etc. E coñecendo aos turcos non digo eu que non teñan elas razón no que ás eróticas intencións que elas lles presupón. Pero é un círculo vicioso. A radical separación de sexos provoca a radical obsesión dos turcos cara a esas mulleres que eles mesmos reprimen, controlan e anulan socialmente. Pero para solucionar isto está a variada gama de prostitución que existe en Turquía. Hai unha cultura amplísima e unha case infinita gama de posibilidades.
Coas mulleres integristas (pódese recoñecelas por ir tapadas case totalmente) o trato é ningún, nin preguntarlle a hora, nin unha dirección, nin darlles os bos días. Nas cidades do oeste, e nas turísticas non hai moitos integristas, pero hai outras zonas onde ata son maioría. A cidade de Konya, no centro do país, é o seu maior bastión. Calcúlase que en Turquía hai uns dez millóns de integristas, e a tendencia é ir en aumento.
Atopamos aquí outra vez as dúas Turquías: dez millóns de integristas que nada queren saber de laicismos, cristiáns, Europas, occidentes etc., fronte a dez millóns de laicos que renegan de Asia, do estado confesional, e da tradición musulmá. No medio, sesenta millóns de moderados que se inclinan cara a unha parte ou outra en función de quen lles de máis garantía de benestar. E hai que dicir que nas catro últimas lexislaturas inclínanse abafadora e maioritariamente cara aos partidos de confesión islamita moderada.
O BALCÓN DE AHMET
Os turcos utilizan a mesma palabra que nós para nomear balcón, en turco escríbese con “k”, “balkon”, coas dúas vogais acentuadas. En turco todas as sílabas pronúncianse acentuadas. Teñen moitas palabras de orixe castelán (aínda que “balcón” puido entrar desde o francés), por exemplo cando queren indicar que o que se di é unha falsidade ou un engano, utilizan a palabra castelá “palabra”.
O balcón de Ahmet é o centro do mundo, o ónfalos.
A casa de Ahmet está na fronteira do barrio xitano e o barrio paio. Pódese dicir que a fila de casas de números pares da rúa 2.xxx, na que está, configuran a fronteira entre o mundo sedentario, e o mundo nómade ao que se lle obrigou a ser sedentario. Por diante, a casa dá á rúa paia 2.xxx, e por detrás, onde está o balcón, dá ao barrio xitano.
A partir da parte posterior da casa, no declive que chega ata a rúa Gaziler, esténdese o barrio cígano. Un territorio practicamente independente con rúas estreitas nas que a policía non se atreve a entrar. Casas baixas pintadas de mil cores que esnaquizan a retina, brutais nenos-home, mulleres con longas saias multicolores e grandes aros de ouro como pendentes, cabalos prendidos ás reixas das vendas, carretas de dúas rodas coa madeira pintada con paisaxes imposibles, e as terrazas das casas en festa perpetua. Bailes ao son da “zurna”, continuos disparos ao aire das pistolas que a cada novo vaso de raki atopan algo que celebrar e vólvense máis locuaces. As tárdes-noites-madrugadas de festa son interminables.
Moitas veces, nas nosas inacabables charlas no balcón, comendo e tomando té, ou bebendo raki con pepinos con sal, as balas asubiaban tan cerca que agachábamonos instintivamente tratando de esquivalas.
Un día mataron a un home alí debaixo. Desde as dez da mañá ata as tres da tarde estivo o corpo tendido no medio da calexa. Os coches non caben polas estreitas rúas, e a policía non se atreve a entrar. E iso que o “karakol” (comisaría) está ao final da nosa rúa.
A historia dos xitanos de Esmirna é unha historia de racismo e intolerancia, como sempre e como en todas partes. Creo que o pobo xitano é o máis inxustamente perseguido da historia. Moitas veces pregunteime o por qué do odio que os paios sentiron e senten polos xitanos. Nunca me crin que pequenos furtos e pequenas violencias fosen a raíz de tanto odio e desprezo, que provocasen un racismo tan feroz. E cheguei á conclusión de que esta animadversión por parte de todas as relixións, todos os sistemas, todas as autoridades, ten unha razón fundamental. Porque os xitanos sen pretendelo, sen sabelo, cuestionan os cimentos mesmos de toda a forma de sociedades “organizadas”, as cales sempre se construen sobre o traballo, a orde, a autoridade e a violencia. Eles comenten o peor crime que, para calquera poder, pódese cometer: moverse, ser nómada. Porque se non nos estamos quedos o poder non pode contarnos, numerarnos, xerarquizarnos, aleccionarnos, controlarnos, organizarnos, recrutarnos, facernos producir, militarizarnos, alienarnos. A primeira, fundamental e irrenunciable necesidade de calquera poder, é contar con individuos sedentarios. Sen estes non existe o poder, vólvense inútiles as súas leis, os seus poderes, os seus tribunais, os seus cárceres…
Outra virtude que para o poder representa o peor dos defectos é o desinterese que os xitanos mostran cara á propiedade privada. Os xitanos non mostran ansia algunha por posuír terras, casas, mobles, fábricas, bancos, tendas… (vicios que nosa “marabillosa” e “espiritual” sociedade paia xa logrou contaxiar aos xitanos que se deixou asimilar, “integrar”, domesticar, volverse apios…).
Outro trazo que atenta contra a liña de flotación de calquera poder é o estar libre da atávica pulsión do sentimento de patria, de nación, de estado. Ese mito polo que nos matamos, convertimono en asasinos, polo que temos escravizado, masacrado e morto; ese mito que foi explotado por ideoloxías, relixións e razas, para servir aos intereses daqueles que non teñen máis patria que o seu diñeiro e o seu benestar. Un pobo como o xitano que na súa historia non ten guerras, nin cárceres, nin comisarías, nin torturados, nin desaparecidos, nin xenocidios, nin manicomios, nin bancos, nin templos, nin campos de exterminios…, é moitísimo máis odiado e desprezado que os pobos que gasearon a millóns, que exterminaron a pobos enteiro, que esclavizaron.
No balcón, Ahmet, contoume a historia dos xitanos de Esmirna. Parece ser que esa zona onde agora está o seu barrio de pequenas casas, antes, a principios do S. XX, era un ermo moi afastado do centro da cidade, un barranco despoboado. Naqueles tempos o barrio de B. non existía, eles eran o fin afastado da cidade. Entón eran nómades, vivían en tendas. Estas non se parecen ás nosas, son grandes, teñen un gran cilindro de lona branca de máis ou menos un metro e medio de altura e sobre este, un cono alto da mesma tea. Aínda hoxe pódese ver algún poboado así.
A todos os xitanos gústanos Esmirna. E a aqueles primeiros gustáballes máis aínda. O porto xeraba traballo e riqueza, a música e o baile apropiárase daquela cidade, e os seus habitantes parecía necesitalos tanto como o aire que respiraban. Había infinidade de cafés e restaurantes nos que tocar, e mil terrazas onde vender rosas e botar a boaventura. Había tamén tantas razas e linguas que os xitanos simplemente eran unha máis. Si, aquela cidade estaba feita para eles. O clima é bo, chove pouco, e no verán o “imbat” que sopra desde o mar cara á costa e suaviza as calores da canícula.
Os xitanos acampaban alí e buscábanse a vida na cidade, máis ou menos como agora. Pero a cidade crecía, e ese gran estado que quería ser a nova Turquía non soportaba a aqueles apátridas que non se deixaban fascinar con ningún dos sublimes principios que a nova república puña en marcha, que non levantaban a bandeira, nin se aprendía o himno. Entón cominóuselles a que se fosen, como sempre, como en todas partes. Pero non o fixeron. Parece ser que loitaron. Botábanos e eles volvían. Volvíanos a botar e eles volvían volver. E así unha e outra vez. (Se os gregos aprendesen deles…) E chegou un momento no que se lles dixo que se querían quedar terían que deixar as tendas e pasar a vivir en casas, facerse sedentarios. Entón os xitanos deberon pensar que Esmirna ben vale unha casa, e quedaron. Pero se pensaban que ían volverse respectables cidadáns, envolverse na bandeira, e pór un retrato de Atartürk no salón equivocábanse. Seguiron igual pero sen tendas.
Agora crían pombas nas terrazas, pintan as súas casas cun colorido indio, disparan ao aire nas celebracións e bailan, sempre bailan e cantan.
Xa non están no confín da cidade, son unha illa rodeada de paios.
Fai uns anos o concello presentou un plan para quitalos dese barrio e levalos a “casas mellares” en “condicións mellares” pero en Menemen, que está da outra parte da ría, e non no centro urbano senón nun monte que hai na estrada que vai a Foça (Focha), lonxe da súa Esmirna, sen posibilidade de vir a pé, nin nos seus carros de cabalo. E como se gañarían a vida tan lonxe de Esmirna?
A escusa que puxo entón o concello foi a de que se había un incendio ou algunha situación de perigo, nin os bombeiros, nin as ambulancias podían moverse por aquelas calexas. Querían abrir unha rúa que pasase por medio do barrio, esnaquizándoo. Conmóveme tanta repentina preocupación polos xitanos por parte dos paios municipais. O proxecto segue parado. Pero sospeito que é unha cuestión de tempo. Os terreos que ocupan son un bocado apetecible para calquera pelotazo inmobiliario, nun país que excede calquera corrupción imaxinable. Izmir segue crecendo a unha velocidade de vertixe e o barrio xitano está a uns poucos minutos do hotel Hilton, un impresionante edificio de mármore branco cun luxo asiático.
Baixo o balcón de Ahmet mestúranse as festas e as mortes, circula o hachís e o raki a partes iguais, unhas mulleres preparan as súas latas con caraveis e rosas para ir vender ao centro da cidade e outras collen os seus cantos rodados da sorte e vanse á Fuar para lerlle o futuro a parellas de namorados ás que sempre lle auguran moitos fillos.
Algúns homes traballan, uns levan as súas antigas calesas de cabalo ata a praza Cumuriyet (Yumuriiet), fronte ao hotel Efes, para pasear algún turista bobo, outros quitan os seus pequenos carros de catro rodas para conseguir unhas liras transportando algunha mercancía. Pero a maioría dos homes xitanos prefiren que sexan as súas mulleres e os seus nenos os que lle busquen a vida.
A primeira vez que estiven nesta casa o balcón era moi pequeno e estreito. Ahmet tíñao case como un trasteiro: as tarteiras de barro nas que se fan algúns pratos tradicionais, as gaiolas dos canarios, un vello televisor…, practicamente non había sitio para pór un mal asento. Pero recordo que a primeira tarde, arrumbou como puido as cousas e conseguiu colocar unhas cadeiras, e sentámonos alí, apertados, el, N., P., eu… Alí bebemos, charlamos… e eu quedeime fascinado coas fermosas vistas que había da cidade e da bahía, co barrio xitano que se estendía baixo o balcón, co granadeiro que subía desde o patio… Foi coma se no centro do puzzle a peza crave encaixase e puidésese ver un anaco de verdade, foi como atopar o centro do mundo, o lugar exacto, o sitio preciso.
Ao balcón éntrase desde a porta da cociña, que esta en o lado esquerdo vendo cara á bahía, a parte de atrás é a ventá da habitación, e a outra parte é o muro da casa contigua.
A seguinte vez que volvín, o balcón tomou máis relevancia. Estivemos na terraza da casa dos seus sogros desde a que ven dezasete mesquitas e teñen o minarete da mesquita do barrio á beira. Pero era outra cousa. Estivemos na terraza de N. que só está dúas casas máis arriba da de Ahmet e as vistas son case iguais, pero tampouco foi o mesmo. Volvemos converter o pequeno balcón no centro. Debeu ser por esa época cando se expuxo por primeira vez a necesidade de amplialo.
En lle seguinte viaxe a campaña prol ampliación do balcón, por parte da súa muller e os seus fillos, á que me sumei dunha forma absolutamente entregada, adquiriu unha intensidade desmedida. Ahmet facía oídos xordos á campaña, pero eu tiña claro que el quizais fose quen máis desexaba aquela ampliación, e sobre todo desexábao por nós. Pero a cousa non era sinxela nin barata. Había que subir dúas columnas desde o pequeno horto traseiro ata lle primeiro piso, despois facer un encofrado, pór a baldosa, a varanda…
Aínda volvín varias veces e o balcón seguía igual aínda que un pouco máis ordenado, e a campaña agudizábase. Eu sabía que cando puidese faríao. Ahmet, en estado de normalidade, é moi responsable á hora de tomar decisións. O que non quita que á hora de ser irresponsable chegue a límites asombrosos. Sobre todo no que se refire á súa afección polo xogo e fundamentalmente cando se volve o protagonista do tango de Gardel “Por una cabeza”.
Un día volvín e… ¡o balcón transformouse nunha pequena terraza cadrada! ¡Oh marabilla das marabillas! Unha mesa grande, a sombra dunha parra que subía desde o horto, a copa do granadeiro ao alcance da man, rosaes, xeranios, menta… en macetas de latas de aceite.
Alí pasámonos horas e horas. Había días que non saïamos da casa, levantabámonos, saïamos ao balcón, tomabamos o kahvalti de mañá en familia, puñamos música (el sempre a Zeki Müren, e eu a Sezen Aksu), tomabamos té, “çeres” (garavanzos secos, pipas, pistachos, aveláns…), gozabamos das vistas, charlabamos, tomabamos pratos de froitas… Á tardiña comiamos (en Turquía fanse dúas comidas unha é o almorzo e outra a comida-cea a final da tarde), a súa muller, aparte de ser un encanto, é unha cociñeira marabillosa. Ahmet só preparába ás ensaladas e ás veces ía ao mercado ao aire libre que se monta n rúa que vai ata a mesquita de Levent.
Despois xogabamos cos nenos, viñan os amigos ou a familia de de S. a tomar algo, e cando se ían seguimos no balcón charlando e tomando o mellor café turco que se fai en toda a república, que segundo Ahmet é o que fai el, e de cando en vez algunha botella de Papazkarasi tinto. Alí dábannos as tantas contemplando o espléndido espectáculo da cidade iluminada na noite baixo o noso balcón, ou vendo algunha película na t.v, (alí vin “Baba” de Yilmaz Güney o día que a censura levantou a prohibición sobre a obra do gran director turco). Outras veces faciamos ceas para todos os amigos, e viña At., M., N., K., MÇ,.. entón tomabamos raki ata que as luces da cidade duplicábanse e logo triplicábase…
O ano que coincidiu cunha das separacións da súa muller, durmiamos no balcón, no chan, preparábanos unhas mantas a modo de colchóns e así nos librabamos de sufocante calor que fai ás veces nos veráns esmirnenses. Durmiámonos arrullados pola música xitana e espertabámonos co canto dos muecins repetidos en mil ecos coas primeiras luces do amencer. Había noites que soñaba películas de cine negro porque os disparos de pistola das celebracións xitanas metíanse no soño e lonxe de asustarme convertíanse en oníricos clásicos de John Huston ou Nicholas Ray.
O balcón de Ahmet é a peza fundamental de Asia Menor, de Turquía, do mundo. É o centro do cosmos.
Agora, ao entrar na casa, o primeiro que fago é saír ao balcón e botar unha mirada á cidade e a súa bahía, ver que cambios hai no barrio xitano: unha casa que levantou dous pisos ilegais a man esquerda que terán que demoler, á dereita un novo pombal sobre unha terraza, á esquerda, no cume do outeiro irmá, o Kadifekale, unha xigantesca bandeira turca en vinganza polo pouco apoio ás manifestacións patrióticas por parte da poboación do barrio maioritariamente kurda. Agora a bandeira serve para mostrar a dirección do vento e con iso a previsión do tempo, porque Ahmet di que cando o Kale está revolto aproxímase choiva.
Yusuf e Yeit danse présa en ir ata a casa do seu avó A. e contarlles a toda a familia que chegamos.
Encontro ben a Ahmet, un pouco menos de pelo, pero está máis delgado, come menos, e fai deporte, xoga a fútbol. Agora está coxo porque tivo unha caída xogando.
A NAI DE AHMET.
A súa nai consérvase milagrosamente como o primeiro día que a coñecín. Está embalsamada. É unha muller miúda, baixiña, doce, fráxil e silenciosa. Non ten aspecto de turca senón de grega, ten os ollos da cor do mesmo mar que o seu fillo. As irmás de Ahmet, en cambio, herdaron o aspecto turco do pai. Cando fala turco un ten a sensación de que hai algo que desafina, pero ao escoitala falar grego coas súas irmás, recobra a súa harmonía. Esa é a súa lingua, a que aprendeu da súa familia cretense, aínda que musulmá. Ela é a outra parte do poema “Negación” de Odiseas Elitis. Cando a familia do escritor era obrigada a abandonar Esmirna, a familia da nai de Ahmet era obrigada a abandonar Creta en dirección a Esmirna. Dor contra dor. Era noutra praia e era outra xente. “…sobre a area loura/ escribimos o seu nome…”, pero a dor era o mesmo. O sufrimento concreto das persoas reais que os tratados rimbombantemente asinados polas nacións, nunca contemplan.
Ahmet inmediatamente organiza a cea. O primeiro que ten que facer un nunha casa turca é comer, tomar té, beber “airan” ou “visne”… É igual que che apeteza ou non, as leis da hospitalidade non contemplan esa pequenez. Ademais é a hora da cea-comida, sobre as sete e media da tarde. Ahmet dille á nai que prepare a comida.
KÜÇÜK EV-A PEQUENA CASA
A casa dos sogros de Ahmet.
Chegan Yusuf e Yeit de casa dos avós dicindo que nos están esperando toda a familia.
Ahmete di que vaiamos e que volvamos para cear.
A situación preséntase complicada. Xa con dúas casas para repartirse era difícil, (e hai que engadir a de Nazim), agora con tres…
Chegamos á casa de A., está a uns cen metros. A casa de dous pisos está detrás da pequena casa que da a rúa. Para chegar a ela hai que atravesar a pequena que foi a primeria que tiveron, a que foi a vivenda da familia durante moito tempo. Nela A. criou a dúas fillas e dous fillos. Despois, detrás, foi construíndo aos poucos esa outra casa de dous pisos e terraza. No primeiro piso agora viven A., a súa muller e a súa filla separada. No segundo, o que adoitabamos utilizar os visitantes, agora vive o seu fillo F. que tamén se separou.
Logo da de Ahmet, esta era a miña casa preferida, ata durante tempadas, prefería vivir aquí, estaba máis independente, (se iso é posible en Turquía). Ten un pequeno balcón con vistas aos outeiros, de atrás. É unha vista do monte polo que escala o barrio casa a casa, sen orde nin concerto, guiadas soamente polas limitadas posibilidades de construción das pobre xentes. O balcón está na parte de atrás, desde el vense dezasete mesquitas espalladas pola poboada montaña. Cando comeza a cantar un muecín pódese oír como a súa chamada a oración vaise propagando ata o infinito. O último canto da tarde, nos calorosos días de verán, é feiticeiro. Mestúrase co sabor a refresco caseiro de “visne”, recende a café turco recén feito e ao abraiante cheiro da albahaca da que sempre hai unha gran mata plantada nunha lata. A “anne” sabe que eu necesito esa planta como un borracho o alcol, e sempre me puña unha albahaca grande, de follas grandes, nunha lata grande pintada cunha flor de xirasol grande e amarela como o sol. A “anne” é grande, marabillosa.
Seguindo a tradición de odiar ás sogras, Ahmet non a soporta. Eu adóroa. Con todos os que viñemos a este barrio, foi doce e amable, confidente e protectora. Meteunos no piso cervexas, ás agachadas do seu marido que non quere ver nin unha pinga de alcol na casa, botoulles flores de xasmín na roupa interior ás mulleres para que cheirasen seductoramente, e, a pesar de que non sabe ler nin escribir, apuntoume nun papel, como quen debuxa un xeroglífico, as liñas de autobús que veñen ao barrio desde o centro.
Os seus pais viñeron de Bulgaria cando ela era moi pequena, fala o búlgaro.
A súa historia é moi triste. Un día constouma sen resentimento algún. Chegaron como chegaban todos naquela época: cunha man diante e outra detrás. Viñeron para o monte que entón era este barrio. Durmían ao raso no lugar no que agora está a súa casa. Todas as noites unha patrulla de xendarmes chegaba e facíaos levantar dicíndolles que alí non podían quedar. Estaban os seus pais, as súas irmás e irmáns, ela era moi pequena. Unha noite o pai encarouse cos xendarmes e pediulles que lles dixesen que podía facer, sen diñeiro, sen casa, sen traballo, que querían que fixese, que era turco, que Bulgaria non era o seu país, que os gobernantes turcos dixeran que viñesen… Pero, para que? por que non lles prohibiron entrar no país? por que os chamaron? por que non lles pediron que renegasen da súa fe, o seu idioma e o seu sangue, e que se convertesen en búlgaros, se agora aquí non había nin un anaco de terra onde tirarse a durmir? que podía facer, matar á súa familia e despois pegarse un tiro?... Aquela foi a última noite que os molestaron.
Traballou no que puido, acoutou un pedazo daquel terreo baldío. A nada se foi volvendo chabola. A chabola, en pequena casa. A “anne” era a máis nova e cando casou con A., esta foi a súa casa. As fillas e os fillos casaron. A pequena casa deu a luz unha casa de dous pisos na parte de atrás. A filla maior separouse fai tempo e volveu a casa. O fillo pequeno separouse non fai moito, e volveu a casa, ao segundo piso. A filla pequena separouse de Ahmet hai pouco, e foise a outra pequena casa próxima, que aínda non coñezo, pero que non tardarei moito en coñecer…
Entramos no píso, e alí está toda a familia. Bicos nas mans, abrazos, bicos… preguntas sobre os amigos e amigas que non viñeron… A “anne” dime que agora o “meu piso”, no que estamos agora, está ocupada polo seu fillo F., o separado. A muller está triste. Eu dígolle que non se queixe, que ten a todos os fillos, menos un, ao seu redor. Pero ela di que é unha desgraza, que lle gusta que estean todos preto dela, pero non é para celebralo o que todos menos un, fracasasen nos seus matrimonios.
A muller de Ahmet di que nunca foi tan feliz na súa vida. A nai repréndea, “unha muller separada non é unha boa cousa”… E pregúntase que fixeron A. e ela, para merecer estas desgrazas. Os fillos rinse e tómano de broma. Pero ela di que non é gracioso, que son uns inconscientes.
A., como sempre, cala, sofre en silencio. Aínda así, dáme a sensación que, no fondo, para todos eles, esta é a mellor situación das posibles. Porque en realidade todas as persoas ás que verdadeiramente queren están alí, están xuntas outra vez: os pais, os fillos, os irmáns. Os esposos e esposas eran un engadido estraño a aquel grupo familiar solidamente unido polo máis forte dos agarimos. Foi un longo e doloroso percorrido para estar outra vez no lugar do que, en realidade, nunca quixeron saír. Recordo aquela película de Ozu na que a filla non quería casar nin saír da casa paterna. Todo aquel sufrimento é coma se tivese esta segunda parte ditosa. Os fillos que non quixeron abandonar aos pais, volven á casa destes a gozar dos únicos afectos dos que están absolutamente seguros. Iso bástalles. Por iso a pesar de que a “anne” mostra aquela situación como unha desgraza, a sensación que transmiten ao velos, é dunha case felicidade. É coma se fosen chamados ás levas do matrimonio para cumprir co deber de procrear e criar aos novos cidadáns, e unha vez cumprida a misión volvesen ao seu núcleo afectivo orixinario. Entre os catro irmáns déronlle á República once novos cidadáns. Criáronos no amor ao islán, a Atatürk e á patria.
YENI ESKI KÜÇÜK EV S.
A VELLA NOVA PEQUENA CASA DE S.
A exmuller de Ahmet insiste para que vaiamos ver a súa casa. Pómonos todos en comitiva: a súa nai, o seu irmán, a súa irmá, Yusuf, Yeit e nós. Só queda A.
A casa está a uns cantos metros metros, só hai que cruzar a empinada costa que vai á escola Barbaros. Era a casa dun familiar que se morreu e comprárona por pouco diñeiro. Estivérona arranxando, e aínda non o está de todo. O portal de ferro é extranamente luxoso, novo. Ao abrilo atópase un cun pequeno xardinciño alargado e oculto a calquera mirada que descende suavemente cara á entrada da pequena casa. Aínda está sen arranxar, pero poderá ser un lugar precioso. Encántanme estas vellas casiñas, con eses pequenos patios con árbore, tan privados a pesar de casas ao redor. Parécese ao pequeño xardín polo que alugamos aquela casa en Çandarli, este non ten o Exeo enfronte, pero está máis recollido.
A casa é pequena: ten un recibidor, unha cociña grande totalmente reformada cunha gran mesa de comedor, un salón, unha habitación e un baño. Na habitación dormen Yusuf e Yeit, e no salón nun diván cama dorme S. Ela está contentísima coa súa casa, repite unha e mil veces que alí é feliz, que non o cambia por París.
Gústame, non me cren, pero a casa paréceme marabillosa. A calquera europeo pareceríalle horrible, pero ao min ese tipo de casa encántanme. O meu gusto, en cuestión de casas, é totalmente franciscano, é humilde, sinxelo, pequeno, recollido, cun pequeno anaco de natureza cunha árbore onde poidan cantar os paxaros e unha terra onde poidan crecer as herbas e as albahacas. Se é un piso, todo dáme igual agás que debe ter un balcón grande apartado das miradas alleas.
Encontro cambiada a S. É coma se delirara. Toda aquela dozura que tiña converteuse en dureza. Fala de Ahmet con rancor e resentimento. Supoño que é difícil conquistar a independencia e non sentir rancor contra do opresor, e contra o mundo enteiro, que o permitiu.
Insiste en que nos quedemos a cear, pero dicimoslle que Ahmet, e a súa nai, pola que ela mostra un odio sen reparo algún, están esperándonos coa cea feita. Fainos prometer que ao día seguinte viremos cear. Comezará o longo e ineludible rosario de compromisos: a visita á casa de N., á da súa filla, ao lugar de traballo de…
NAZIM
Para cruzar a rúa que vai a casa dos sogros de Ahmet hai que pasar por baixo do balcón de Nazim. Vive dúas casas máis arriba da nosa, nunha casa de baixo, primeiro, segundo e terraza. No baixo vive Ismail bey e a súa muller, os pais de Nazim. No primeiro vive o irmán máis novo coa súa muller e as súas dúas pequenas fillas, e arriba vive Nazim, a súa muller, o seu fillo Selçuk. A súa filla fai dous anos que se foi a vivir co seu marido á casa deste en Menemen, na outra parte da ría.
Detrás desta casa está a pequeñísima casa de planta baixa, (unha habitación, unha sala, un recibidor e unha cociña), na que vivía Nazim a súa muller e o seu fillo, que entón acababa de nacer, e a súa pequena filla que agora acaba de ser nai. Aquela foi a primeira casa que tivo Ismail bey en Izmir. Alí criou aos seus dous fillos e a súa filla. Cando viñeron de Macedonia Nazim tiña dous anos. Despois comezou a construír a casa onde viven agora. Primeiro o baixo, ao que se foi a vivir para que Nazim e a súa muller puidesen vivir na pequena casa. Foi cando comecei a vir eu a este barrio. Despois botou a placa do primeiro piso pensando en cando o seu fillo máis novo casase, despois a placa do segundo piso para Nazim. Con cada viaxe miña ía vendo como aparecían as paredes, as fiestras, as postas, os mobles…, ata converterse nun piso habitable, ata luxoso, ao que se trasladou. Curiosamente, nese piso que é novo, totalmente europeizado, cunhas condicións inmensamente mellores que todos os do barrio, é o único de todos os coñecidos no que ningún nunca nos instalamos. A pesar da súa terrible insistencia, e que ata se sentiu ofendido por non aceptar a súa hospitalidade.
Para entón xa a casa de Ahmet, e cando non cabiamos nela a baleira dos seus sogros, eran as nosas residencias habituais. Todos os que vimos, sempre nos sentimos máis cómodos con Ahmet, coa súa muller e a familia desta, que en casa de Nazim. Nunca o aceptou ben, ata chegou a enfadarse con Ahmet culpándoo de que elixísemos a súa casa no canto da súa, pero coas casas ocorre como coas persoas: ou hai química ou non a hai. E a química no que respecta unha casa consiste en que un non se senta como un estraño, como unha visita senón como na túa propia casa.
A pesar de que este foi o primeiro amigo, o máis amigo, a pesar de que os dous fixemos unha estraña viaxe por todo o sur de Turquía (Fetiye, Bodrum, Aspeados, Marmaris, Antalia, Kapadocia, Kenya…), a pesar da súa bondade, de que xamais discutimos, de que ten un carácter nada dogmático e comprensivo, e que é unha persoa de esquerdas, comprometida…
ISMAIL BAY
De todo o que coñecín, teño vivido e sentido neste país, o que máis me impresionou, emocionou e conmoveu, o que máis profundamente me cambiou, foi este home. Creo que poucas veces teña respectado e admirado tanto a aunha persoa como a el. Sería imposible explicar as razóns, nin sequera en que cousas baséase este sentimento, sería imposible contar todo os que nós os dous nos dixemos en silencio, sen necesidade de palabras, os lazos que creamos e as razóns polas que os creamos serían imposible de definilas. Xa nin sequera fai falta que nos vexamos. Cando estou naquel afastado país que din que é o meu, sempre sinto comigo o alento dos seus bos desexos cara a min.
A visita a Ismail bey, espéroa con toda a impaciencia do mundo. ¡Teño tantas ganas de velo, de bicarlle a man, de abrazalo…!
Pésanme estes longos anos de separación. Con canta preocupación preguntei por el cada vez que chamaba ao seu fillo. Canta paz deume o pensar nel. E cantos sobresaltos: cando se operou os ollos, cando tivo aquela dor no xeonllo, as súas gripes… Foise volvendo tan fráxil…, tan transparente, tan inmaterial…
Non sei de onde vén nin as causas do afecto que nos profesamos, pero sempre se me ocorre que por unha vez na vida aquel poema de Yevtushenko ten o final que o poeta pedía ao descoñecido: a unión das almas irmás é posible. Cando P., R. e R., nunha viaxe que fixeron a Turquía foron a darlle os meus saúdos, quedaron asombrados ao ver que ao pronunciar o meu nome Ismail bey caíanlle al vagoas. Non alcanzaban a comprender o por que daquelas vagaos. Iso pásalle á xente por non ler a Rumí ou a Emre, por non viaxar no inverno, por non saltar os muros da cidadela na que están refuxiados e romper a alma contra a liberdade que hai do outro lado. Demasiadas institucións, demasiadas posesións, demasiadas convencións, demasiadas comodidades, ….demasiado medo.
Cando cheguei na miña viaxe anterior e fun a visitalo estivemos os dous sos, sentados, durante un longo intre, en silencio. …E todas as feridas pecháronse.
Ismail bey é relixioso, pero no seu •religare” co seu deus, é relixioso no sentido orixinal da palabra “religiosus”: é un home dun comportamento absolutamente coidadoso con todo o que lle rodea, coa vida toda en todas as súas manifestacións. E é aí onde me parece un mestre, un guía, e é aí, creo, onde me sinto unido a el: no meu desexo de manter esa “escrupulosidad”, esa non neglixencia na vida, e a realidade súa de vivir esa vida con esa “escrupulosidade”.
Misteriosas sementes e misterioso milagre dos campos fértiles que fan xerminar a vida oculta.
En Ismail bey hai un misticismo sinxelo e humilde, un espírito que se desborda e chea de paz e claridade todo o que lle rodea. Ese alento puro que teñen os poemas de Rumi ou de Yunus Emre, o asombro que transmiten aqueles que ven cara a cara con deus, co seu deus, con ese deus que levan dentro de si. O máis incrible da situación é que eu non creo en deus, e el é unha persoa absolutamente crente, é a fe feita carne. Non é un fanático, non é integrista, nin sequera é dogmático. Xamais tomou en consideración a miña falta de fe, a meu ateismo, nunca fixo nin a máis mínima insinuación sobre as miñas non crenzas relixiosas, nin tivo en conta a situación de que eu non sexa crente. A miña “relixión” sen deus e a súa relixión con deus non nos separou. No ser humano e na vida atopámonos, aí coincidimos plenamente. Di que o bo que hai en min é suficiente para considerarme máis aceptable que moitos musulmáns.
Canto cambiou a miña forma de ver o feito relixioso. Unha vez que o seu fillo Nazim e eu estabamos discutindo sobre relixión, sobre o islán. Eu mantiña a miña postura marxista sobre a relixión. De súpeto Nazim preguntoume “ti imaxínaste dicíndolle ao meu pai que ten que abandonar a súa relixión, porque non é máis que as elucubracions con que os homes defendéronse dos seus temores, da súa ignorancia, da súa incapacidade para comprender o porqué das súas vidas?”
Simplemente imaxinarmo pareceume tan monstruoso, tan brutal e cruel, tan inútil, tan “ilóxico”... que xa non puiden seguir vendo a relixión de igual modo. Deime conta que en realidade xamais me atopara na miña vida cunha persoa verdadeiramente relixiosa ata que coñecín a Ismail bey, que el, el mesmo, no seu corpo, o seu pensamento e o seu espírito arde esa chama do divino, ese latexado sublime que leva a algúns homes a buscar unha vía para afastarse da herdanza peor, coa que nace o home, e achegarse ao ideal co que soña o home. Que se os atributos que os homes deronlle aos seus deuses en realidade eran o reflexo do que os homes soñaron ser, ou temían sufrir, dentro do auténtico crente estaban eses mesmos atributos, eles eran ese deus no que sentían crer, e ese deus está en todas as cousas, en toda a vida que lles rodea. Os místicos non fan outra cousa que atoparse co seu deus interior.
Ismail bay é a imaxe dese Islam comprensivo, bondadoso, xeneroso, amable, coidadoso de toda as manifestacións que a vida contén porque en todo ve as manifestación de deus. O Islán dos sufís, dos derviches, de Yunnus Emre?
Un día dun verán xa afastado, fixemos unha excursión ata Pamukale, el, a súa muller, Nazim, a súa muller, e os seus fillos que aínda eran pequeniños. Naquela viaxe puiden comprobar a profunda espiritualidade de Ismail bey. Cando parabamos para que el realizase as súas oracións, buscabamos un lugar que tivese unha fonte para as súas ablucións, e no que houbese unha sombra para que puidese colocar a súa alfombra de oración. Durante toda esa tarefa eu observaba conmovido como sentía toda a vida que lle rodeaba: os paxaros, as plantas, as fontes, a terra, a brisa, as arbres… todo tíñao en conta e todo era parte del, e de deus.
Eu conducía e el ía no asento de á beira. Pero eu notaba como naquel asento non había peso algún.
Cando a xente do barrio ve a Ismail bey ir cara á mesquita co seu paso pausado e seguro, sente que a bondade existe, que a rectitude e a xustiza teñen rostro e nome, e vive con eles. E a xente, cando pasa, di que é un “melek”, un “peygamber”, un anxo, un profeta.
”El é a silveira ardendo que me fala en silencio
a orde da miña desesperación
É a auga fresca que me agarda
pacientemente mentres cruzo os meus desertos abrasados
El é a resolución dos enigmas
a explicación dos misterios que non tiñan solución
e que tiñan solucións absolutamente sinxelas
É o profeta que conta todo sen palabra algunha
o revelador de segredos que só el coñece
o que me desvela misterios que ninguén soportaría coñecer
…Pero agora sinto unha estraña inquietude…
…o alento afastado dun presaxio escuro…”
A PRIMEIRA CEA
Logo da visita ás casas de A. e de S. volvemos para cear. A nosa primeira cea en Esmirna. Ahmet esperaba, a mesa xa estaba posta na cociña, e a nai facía a ensalada. Eu quixen cear no balcón, pero fai frío. Aínda que polo día case fai calor, cando o sol vaise cara a Galicia, refresca. Non hai que esquecer que logo de todo, estamos a finais de Decembro.
Na mesa as olivas negras de dous tipos, o queixo de ovella, o yogurt, a ensalada de tomate, pepino, perexil e cebola, as guindillas, os pepinos en vinagre, e os “makarna” (pasta), espagueti en branco. Recordo a primeira vez que se comeron espaguetis nesta casa. Agora son un prato que chegou a todas as cociñas de Turquía. Pero aínda teñen a teima de rompelos para cocelos e non saben moi ben que salsas botarlles, gústanlles con salsa de tomate, con yogurt, ou así en branco, cun pouco de manteiga e sal.
Cantas cousas cambiaron nesta casa e en Turquía desde as primeiras veces que vin.
A primeira vez que ceei nesta mesma cociña, non había mesas nin cadeiras, comíase á turca, no chan. Púñase un mantel sobre a alfombra, descolgábanse da parede o soporte plegable que ao abrilo convértese nas catro patas que levantan un palmo do chan, e encima colocábase a gran bandexa de estaño gravado, e sobre esta íanse pondo todos os pratos coa variadísima comida turca: o queixo, as mil variedades de olivas, as ensaladas, os “borek”, os “dolma”, os “köfte”, o yogurt, o “pilaf”, as guindillas, o calabacín, a “bamia”, a “roka”…, e sempre, toda clase de especies para sazoar.
Creo que se hai algo que define aos turcos, é a súa comida (…e a música). É única, sorprendente, imprevisible, variadísima, refinada, máxica, imposible… Vence toda lóxica, pero consegue pór en orde a tolemia. É sedutora a base de contrastes inesperados, a base de delicadezas extremas en continuo choque con contundentes simplificaciones. A súa comida sabe ao que son, é o que son. Unha vez probada, todo o demais resulta previsible.
Non fai tantos anos, comía en crequenas ao redor da bandexa, picando de todos os pratos, e se había invitados, os homes comían sos.
Naquela primeira cea deime conta que estabamos sete ou oito homes comendo, e de pé todas a mulleres servíndonos. Entón dixen que ou comiamos todos ou eu negábame a comer. Ao principio créronse que era unha broma, pero ante a miña insistencia quedaron bloqueados, sen saber como reaccionar. As mulleres avergoñadas, os homes perplexos, e os viaxeiros europeos defendendo principios que criamos incuestionables.
Sentáronse no chan tamén as mulleres para comer. Todos incómodos… Pero foi o principio de moita comodidade posterior.
Entón as casas turcas eran marabillosamente simples. Tiñan os diváns nos que podías sentarche de día e durmir pola noite, baixo eles gardábanse as cousas que en Europa se gardan nun armario. Sen cadeiras nin mesas, sentaba todo o mundo no chan sobra kilims e alfombras. Servíase o té no chan, comía no chan, líase ou escoitaba música no chan.
Nas casa turcas todo parecía feito para poder ser recollido nun momento e partir para calquera sitio, porque todo o necesario era facilmente transportable. Toda esa inmensa maraña de cachivaches, utensilios e moblería que os europeos parecen necesitar, alí foran eliminadas. O que daba unha sensación de lixeireza, de liberdade, de liviandade, marabillosas. Cando un saía de casa camiñaba máis lixeiro porque tras a porta non quedaba ese mundo de cousas pesadas, que para ser movidas necesitan días de terribles esforzos e cansazo, grandes camións de mudanzas e unha desapiadada dose de criba. Todo o que os turcos necesitan (necesitaban) nunha casa eran as cousas imprescindibles, e estas en realidade son mui poucas. Un día deime conta de que se no canto de paredes e teitos de cemento e ladrillos, imaxinaba as paredes dunha tenda nómade, todo encaixaba moito mellor, todo recobraba unha lóxica que nun piso ou unha casa non tiña. Aquela forma de acondicionar a casa e de vivir dentro dela, de cociñar, de durmir…, estaba enraizada nunha antiga forma de vivir nómade.
Sempre me sorprendeu tamén o que lle gusta aos turcos os pic-nics, e a capacidade que teñen para levar nesas excursións campestres todas as cousas necesarias para estar tan cómodos como nunha casa. Levan alfombras, coxíns, grellas para cociñar, samovares, os utensilios para facer o café turco, os pratos, vasos, pocillos, as tarteiras, os alimentos para cociñar… Recólleno todo cunha práctica que sorprende pola súa rapidez e a súa eficacia. E sen que lle resulte molesto nin pesado. Aos turcos encántalles estar ao aire libre, encántanlles os montes, os campos, os ríos, as fontes… Marabíllaslles os sons da auga en fontes, chafarizes, fervenzas, ríos… Poden percorrer grandes distancias para estar á beira de calquera forma no que a auga se precipite e compoña as súas melodías líquidas.
Os que somos de países onde a auga nos rodea día e noite, inverno e verán, non somos capaces de apreciar todo as formas nas que a auga pode transformarse en formas e sons, todas as posibilidades de pracer que pode proporcionar. Ainda tendo en conta que Turquía é un país con multitude de ríos, lagos, e miles de kilómetros de costa… os trucos teñen o mismo amor a auga que se habitasen nun deserto. Quizáis é influencia árabe, ou quizais inda conservan unha cobiza nacida nas chairas da Asia central de donde proveñen
A primeira cea en casa, para ser turca, é sinxela: espagueti ao natural, acelgas, ensalada de tomate e perexil, queixo, olivas negras, yogurt…
S. a exmuller de Ahmet era unha cociñeira marabillosa, pero a súa nai e…, outra cousa. Tíñanos mal afeitos cos seus marabillosos guisos de “fazulie”, de “bamia”, os seus “zigara börek”, os seus pementos recheos… Ela ensinoume como facer os “dolma” cando todos fómonos a pasar o verán á tenra casiña de Çandarli. Unha desas tardes de verán que quedan sen por qué, alí, no xardín que tiñamos fronte ao Exeo, púxose a facer dolma, e ensinoume como conseguir os encartados exactos coa folla de vide para que os paquetiños de arroz queden perfectos. Eu ensineille a facer tortilla de pataca, que adaptou ao seu estilo turco conseguindo nuns poucos intentos facer unha das tortillas mais ricas que probei. Tamén lle ensinei a cociñar o polbo a feira. Cansados de ver como os pescadores de Çandarli tiraban ao lixo os polbos que se prendían aos seus anzois, a maioría dos turcos crense que o polbo non se come, os galegos decidimos ensinarlles o segredo dunha das receitas máis sublimes que existen na gastronomía mundial: o polbo a feira. Con só tres notas, Galicia compuxo a gran sinfonía da sinxeleza culinaria. Pero os turcos son máis de cordeiro que de polbo. Nunha casa normal practicamente non se come peixe; é caro, non está dentro da súa tradición e hai pouco. En todo este inmenso barrio non hai nin un só mercado de peixe. En todo o centro de Izmir, onde viven varios millóns de persoas hai un minúsculo mercado, máis pequeno que o de calquera pobo galego, uns cantos postos nunha rúa de Kemeralte, e o posto de peixe do Migros, unha gran superficie para a clase alta de do barrio burgués de Alsancak.
O único produto do mar cuxo consumo está moi estendido son os mexillóns, pero sempre se consomen fóra da casa, aos vendedores ambulantes que os ofrecen recheos de arroz, sobre os que lle espremen limón. Nunca vin que os preparasen en ningunha casa.
No centro da cidade hai luxosos restaurantes nos que serven peixe pero a súa clientela adoita ser a ostentosa, hedonista e minoritaria clase alta turca.
Hai tamén, nalgún recuncho á beira do mar, nos arredores da cidade, á beira dun pequeno porto, algún quiosco mariñeiro, popular e auténtico, nos que se pode comer peixe dunha forma sinxela. En Izmir, no Küçük Limán (Pequeno Porto), que está nos arredores, ao sur da cidade, nunha mesa e unhas cadeiras desvencilladas comemos unhas sardiñas estupendas no medio duns esqueletos de grandes barcos de madeira dun estaleiro. Foi como comer nunha paisaxe máxica e surrealista dun cadro de Dalí.
Nos arredores de Karsiaca, da outra parte da ría, hai outro porto moito máis grande, cheo de terrazas onde se serve peixe. De noite este lugar ten unha vida sorprendente.
Os fillos de Ahmet cean connosco. Ahmet segue coas súas atencións, buscando entre toda a comida que hai na mesa, os bocados mellores para ofrecérnolos. Ás veces ponmos na boca, coma se eu fose un neno ou un bobo. Non recordo xa cando comezou a facelo. Pero a nai repréndeo cun sorriso dicíndolle “pero ti como lle dás a comida na boca, eres como un crío”. “Por qué non? se é como o meu irmán”, contéstalle el con toda naturalidade. “Non se preocupe -dígolle á nai ríndome-, son moitos anos xa, señora. Como me considera un irresponsable, aliméntame como a un neno”.
Estou afeito a que me trate como un neno pequeno. Veme tan pouco razoable, que sempre sentiu a necesidade de coidarme coma se fose o meu “avi” (irmán maior). Teño que recoñecer que ao seu lado non me distingo moito de Yeiit....
E con todos os que viñemos á súa casa foi igual, foi o noso guía neste país. Viu o distintos que somos, e o distinto que é a nosa forma de ser, e sempre estivo pendente de orientarnos e de non deixarnos actuar de determinados modos que aquí non sentan ben. Normalmente, a xente non adoita ser sincera cando metes a pata, por non incomodarche, para que non pases un mal momento.
Indefinible, a composición da mesa desta cea. É un desconcerto de tempos, de espazos, de razas e culturas, de traxectos e proxectos… A nai turca de orixe grega sentada no lugar da esposa repudiada, un mozo de vinte e dous anos que segue sendo un neno bonachón e desinteresado, pero que xa viviu dous anos de guerra nas montañas do Kurdistán, un neno que se parece á súa irmá maior, non só fisicamente senón tamén na súa forma de ser. Ahmet que é como un náufrago tranquilo. E dous galegos que desde o fisterre europeo viñemos a dar a este fisterre asiático para sentarnos a esta mesa indefinible…
A CASA DE AHMET
A nosa CASA
A habitación ten unha gran fiestra que dá ao BALCÓN. Déitome e ao fin sinto que verdadeiramente cheguei. A cama, a fiestra cunha cortina sen persiana, o vello televisor…
A casa ten un corredor cunha porta, que case nunca se usa, que dá á escaleira de saída; no outro extremo está a porta da cociña, e desde ésta sáese ao balcón.
Na parte da dereita do corredor, vendo cara á bahía, está a toilet co inodoro á turca, pequena billa cerca do chan baixo o que está o recipiente que se utiliza como cisterna. A continuación, nun pequeno oco do corredor, está o lavabo para lavarse os dentes, a cara e as mans. A continuación, o cuarto para o baño. Este, aínda que ten ducha, está pensado para bañarse á turca: sentar nun pequeno banco de madeira, botarse auga quente sobre o corpo, fregar cunha pequena toalla e xabón, volver botarse auga co cazo, e volver fregar…
Gústame bañarme así. A ducha é a expresión hixiénica dese occidente tenso, obsesionado pola rendibilidade, neurotizado ata o desquicie pola limpeza, buscando a asepsia neuróticamente quizá para contrarrestar toda a merda que leva dentro. Dúchanse e reduchan, lávanse e relavan, bótanse desodorizantes, antitranspirantes, colonias, leites para o “body”, acondicionadores para o pelo, champús, xeles… Cada vez máis limpos e cada vez máis horribles, máis roñosos, máis plásticos, máis asépticos, menos naturais, menos armónicos, menos reais. A duchas lávalles rapidamente, sen perder tempo, aínda que ninguén sabe para que queren o tempo se cada vez son máis desgraciados, máis infelices, máis voraces, máis insaciables e séntense menos saciados, a humanidade nunca tivo uns porcos tan limpos como os que habitan os grandes currais diso que chaman o mundo “civilizado”, “o primeiro mundo”, “occidente” ou “as democracias avanzadas”.
Esa Turquía que cambia o baño pola ducha occidental, que abraza cunha fascinación de papanatas os usos hixiénicos de Europa porque, na súa ignorancia de novos ricos, crese que son a modernidade, non alcanza a ver todo o que implican os cambios que occidente logra estender polo mundo, ignora que tras cada aparente avance escóndese o máis tétrico dos fracasos.
Pero por agora na casa de Ahmete aínda podese bañar un ao estilo pausado turco. Na de Nazim xa non. A súa casa é “europea”, co seu baño “europeo”. Con que orgullo de “moderno” ensinóunolo entón. Casualmente ningún dos moitos europeos que viñemos a este barrio bañouse nunca no seu “europeo” baño.
En fronte da porta do cuarto para o baño hai outra porta pola que se entra ao resto da casa. Primeiro a unha habitación interior na que agora hai unha liteira e antes estaba a cama de matrimonio. Este cuarto ten unha porta á dereita, que dá á habitación dos invitados, e outra á esquerda, que dá ao salón-habitación onde está a tele, os diváns, un sofá cama… Ten unha fiestra grande cara á rúa dos payos oposta ao balcón que dá á dos xitanos. Ten unha porta que dá á escaleira e que é a que se usa como porta de entrada.
Mañán iremos ata o centro. Volverei pasear polas rúas desta cidade coa que tantas veces soñei nestes longos anos, a miña adorada Esmirna.
Pero terei aínda que cambiar de ritmo, descomprimirme da atafegante meticulosidad europea, pararme, retardarme, despuntualizarme, desrigorizarme, desplanificarme… Teño que volver aprender a camiñar lentamente, a esperar sen desesperarme, a atrasarme sen culpabilizarme, a deixarme levar polo tempo e non a loitar contra el. Teño que tirar as horas, os minutos e os segundos ao lixo e aprender de novo a medir o tempo por cheiros, por sabores, por sons, por visóns, pola luz, e o canto dos muecines… Teño que volver deslizarme por un tempo sen medidas, sen présas nin proxectos. Teño volver sentir a miña sombra, a ver como o reflexos dos meus pasos queda nos cristais ríndose da miña présa. E teño unha noite para logralo, porque se mañan paseo por Esmirna con este ritmo que traemos, a partitura chirriará, porque estaremos tocando co tempo perdido, e esnaquizaremos a marabillosa sinfonía.
