UNHA VIAXE, VIAXE (XII) O HOME COMO ESPELLO DO HOME

Sábado 28
 

Baixamos andando cara ao centro. Un pouco antes de chegar á estación de Basmane metémonos por unha calexa que á esquerda. Ahmet sabe que alí hai unha oficina de apostas hípicas. Instalámonos no café que hai mesmo en fronte do “Ganyan” (“cabalo gañador”), así se chaman estas oficinas.

O Ganyan é un fervedoiro de turcos apostando. No noso café, uns cantos fregueses len o xornal, outros, como Ahmet, cobren as apostas, mentres consultan os innumerables datos dos folletos hípicos; algúns xogan á “tabla” que é como se lle chama aquí ao backammon, e cuxo nome en castelán é “tablas reales”. O son dos dados sobre o taboleiro é unha das bandas sonoras de Turquía. A  “tabla”, que é o xogo de mesa máis antigo do que se ten datos, está tan estendido neste país que resulta case imposible dar máis de dous pasos sen escoitar o tintineo dos dados sobre a madeira. Sempre me sorprendeu que en turco se lle coñeza polo nome castelán procedente do latín, sendo un xogo orixinario de Mesopotamia. Desde alí estendeuse por todo Oriente Medio, Exipto, Grecia…, cando chegou a Roma levaba miles de anos sendo gozado por outra culturas que lle tiñeron dado nomes diversos. Os romanos levárono ás illas británicas e alí déuselle o nome de Backgammon que é como se lle coñece no resto do  mundo. Gústame que o turco non sucumba a prepotencia asfixiante do inglés e use o termo “tabla”. Cantas cousas esenciais para o home son orixinarios de Mesopotamia: a agricultura, os mitos bíblicos, a escritura…, e o xogo da “tabla”.                       .

Mañá fría e asollada.                         

Como todos, tomamos té neste local surrealista. Estase ben.

Fíxome na entrada do Ganyan e na xente que alí hai. A fachada e a porta están pintadas dun vermello forte, e os homes parecen entrar e saír do outro mundo. O lugar non está nun sitio céntrico e elegante como as casas de apostas de Alsancak. Tampouco o aspecto da xente é o mesmo. Ésta non é feliz. Son a base da pirámide, a que soporta todo o peso. Desgraciados, rotos, esmagados, tristes, taciturnos, desesperanzados, torvos, ensimesmados… e arrastrando ese fatalismo que levan pegado á pel como a graxa dos loitadores de Edirne. Nieztche xa fala do fatalismo turco.

Contemplo aquel espectáculo cun distanciamento relixioso. A asombrosa beleza que hai na desolación. Os momentos están formados por tal cantidade de elementos que sería unha pena malgastar os demais  polo que parece ser o preponderante. Como as crucifixións de Cranach. Pode haber beleza en tres homes cravados sobre uns maderios cruzados.

Hai xogadores, fumadores, vendedores, ociosos que nin xogan nin fuman nin venden, nin charlan. Algúns homes manteñen conversacións misteriosas encorvándose sobre os seus segredos. Outros calan. Beben té, sentan coa mirada pedida buscando o primeiro raio de sol da mañá que se abre paso a través do aire sucio deste barrio. 


Observo fascinado toda aquela representación que parece feita só para min.

Entón sentín a necesidade de fotografalo. Facía tempo que deixara de interesarme a fotografía. Ao pensar nos millóns de fotos que se fan en cada segundo en todo o planeta, sinto unha saturación tan insoportable que me vacina contra calquera debilidade que me conduza a crear unha nova imaxe. Miles de millóns de imaxes que nunha ou dúas xeracións ninguén quererá ver e terminarán no colector do lixo, ou no monstruoso e infinito vertedoiro de Internet. Despois estaban as outras, as “artísticas”, as pretenciosas, as que nacen coa intención de ser obras de arte, as feitas por pintores frustrados, por cineastas abortados, ou por poetas sen poesía. Deste grupo, o tempo deixará nos museos do planeta a penas uns centos de fotos. 

Outra cousa que sempre me pregunto, é a de cantas auténticas obras de arte (casuais) habería entre os centos de millóns de fotografías que realizan, por exemplo, os xaponeses nas súas viaxes. Tamén estas, quizá as únicas que debesen perdurar, terminarán no cubo do lixo; sinxelamente porque nunca pasarán polas mans de ningún pontífice da cultura. Por isto e por outras moitas razóns máis persoais, deixara de interesarme a ?*mortalización? de imaxes en calquera tipo de soporte.
Pero por sorte, a vida ten a súa vida propia á marxe das nosas intencións. Nesta fría mañá esmirnense, tomando té cos meus amigos, fíxose cachizas a miña decisión de non volver facer fotografías. 

A nosa mesa está á beira da cristaleira a través da que vexo todo o espectáculo do Ganyan. Sen levantarme da cadeira, coa cámara que casualmente un dos meus amigos levaba, comecei a disparar, a cribar, a “mortalizar” toda aquela representación. En ningún momento movinme de onde estaba. E todo o que vía a través do obxectivo traíame á imaxinación o inferno e o purgatorio de Dante, a Paolo Uccello, Virxilio, Samuel Bekett, Giotto, Pergolese, vella táboas flamencas, os rostros anónimos de Miguel Anxo... Imaxes como ecos de sombras que se asomaron ao abismo da nada.
Todo o que vexo, imaxínoo. Todo o que imaxino, véxoo. Momentos máxicos nos que a vida ponse a actuar para min. A través do obxectivo vexo todos eses personaxes, irreais a forza de humanos, intranquilizadores, coas súas misteriosas conversacións, co seu aspecto intemporal, onírico. Parecen vivir nas marxes do inferno da Comedia Divina. Tamén eles parecían haber “abandonado toda esperanza”. Porque xogan, aínda que gañen, a perdedor.

 O ensimesmamiento, a soidade inexplicable, as confesións estrañas, os segredos dolorosos, as miradas perdidas, o tempo materializándose cunha indiferenza sublime, o cansazo, o tedio, o abandono… Todo parecía un soño cun fondo vermello de sangue morto.
Vermellos sanguentos, negros mortais, amarelos absurdos, verdes toleados, azuis suicidas… Sonancia de Dante.
Recordos de libros lidos, imaxes de pintores queridos…, e o alento irreal da cidade amada. 

Nada me interesa a técnica, interésame a vida, a intensidade e as emocións. Non me importa como se pulse esa corda que fai vibrar a alma, só impórtame que vibre.

Os personaxes aparecen ante min para fotografarme os pensamentos.

Saían do inferno vermello “de sangue fervente”. Tiñan ese aspecto único, estraño, irreal, inquietante. E ese ensimesmamiento indecifrable, ese “pathos” conmovedor que hai nalgunhas figuras de Paolo Uccello. “Mestre, chi son quelle / genti che l’ae nero se castiga”… Todo conspirou nun momento e un lugar, para que me visen, e me “mortalizasen”.

E cando estou fascinado polo que vexo a través da cámara, aínda vén a casualidade a engadir un novo elemento á visión que teño ante min. Baixo o cristal que nos separa da escena, rompe unha tubaxe e solta un chafariz de auga e barro que fai estalar a luz e cobre o cristal de pingas empoeiradas.

 

Aquela neblina manchada envolve a escena e os seus protagonistas nunha atmosfera irreal. Todas as cores, os volumes, os contornos, a luz,  defórmanse ata chegar a unha abstracción descarnada. A auga, a terra e o po péganse aos cristais e así, entre o obxectivo da cámara e aquelas figuras, interponse un elemento que engade esa pátina de verniz envellecido e sucio, de faiado, de fresco roto e rabuñado polo tempo.

Achega fundamental: a da luz invernal das mañás de Esmirna que entra oblicua, desde o Kadifekale, na empoeirada rúa. Ese sol débil e frío ilumina tamén as figuras que están dentro do noso café. Se o que vexo fóra recorda ao inferno da Comedia, o que vexo dentro recorda ao purgatorio. Sempre Dante, “per me se vai tra la perduta xente”. É tamén ese sol matinal o que escribía sobre a parede do café, lacónicos mensaxe sen destinatario.

E entre os dous mundos, o inferno e o purgatorio, aparece un Caronte tocado por un estraño casco negro. Todos poñen un óvolo na súa man para que lle cruce dun lado ao outro do Aqueronte. Entra e sae, cruza a rúa ata o Ganyan, e volve ao café, levando té, traendo vasos baleiros, levando a bandexa como un escudo hóplita. Ou talvez é a reencarnación de Virxilio, encargado de servir de guía polos dous mundos sen poder entrar no paraíso. Un Virxilio visto polos ollos de Miguel Anxo.

Hai un refrán turco que di “o home é un espello para o home”. Pregúntome que reflicten de min o espello de todos aqueles homes. Sexa o que fóra quedou gravado nas fotografías que alí fixen.

Nalgún momento da mañá Ahmet decide non seguir perdendo, cabalo tras cabalo, e dar por finalizada a súa guerra coa sorte. Proponnos ir mañá ao hipódromo. Por fin poderemos ver as carreiras en directo. O hipódromo de Esmirna está en Buca (léase Bulla), unha das cidades interiores que forman a metrópolis de Izmir. En Turquía hai tres hipódromos onde se celebran carreiras oficiais: Istambul, Bursa e Izmir. En cada época do ano celébranse nunha das tres cidades. Tantas veces vindo a Izmir nas épocas máis diversas e esta será a primeira vez na que nos coincidan as carreiras con cabalos, nesta cidade. Todas as veces que fomos ao hipódromo vimos os cabalospolos monitores que alí hai instalados. A primeira vez que 
fun quedeime sorprendido. Os turcos, como Turquía, son un paradoxo asombroso. A súa proverbial fleuma, ante determinados estímulos, convértese nun apaixoamento que chega ao paroxismo. Ninguén tolea coa música como eles, nin sequera os gregos; ou co alcol, o fútbol ou os cabalos. Eses seres feridos, indolentes, lentos, estoicos, que non parecen inmutarse ente nada, cando estalan, non teñen límites. Roxen, xesticulan, tolean. Cando retransmitían as carreiras 
reuníanse un gran grupo baixo o monitor e comezaban a ruxir  cara á pantalla dunha forma sobrehumana, animando cada cal ao número por lo que apostara dando como resultado un gruñido salvaxe que terminaba bruscamente ao chegar á meta. Entón o grupo dispersábase, volvía cubrir boletos, e ao soar a
campanilla reuníanse de novo as masas roxedoras baixo cada monitor… E outra vez volvíanse a separar deixando tras de si unha alfombra de boletos rotos, de esperanzas esnaquizadas. Sempre que fun ao hipódromo só puiden asistir a ese rito exasperado. Un día,  o Kadir, 
un compañeiro de traballo de Ahmet, gañou unha aposta, uns 15.000 €, naquel momento e en Turquía, era unha pequena fortuna. Sentámonos no xardín do hipódromo, no chan, a beber unhas cervexas Efes, e chegou o premiado con grande bolo de liras turcas envolvidas nun papel de xornal. Fomos a un supermercado en Buca a comprar comida, despois fomos a un “pavilyon”, bebemos ata esquecer porque bebiamos. Foi unha noite memorable. Debeu quedar alguén sobrio para poder contar todo o que pasou.

Kadir comprou un coche con parte do premio. Despois seguiu xogando. Pediu diñeiro, entre eles a Ahmet. Non llo pagou. Creo que “colleu” algún máis. Terminou no cárcere. Ahmet deixou de falarlle e cada vez que se acorda del, as súas imprecacións chegan ás murallas do Kale.

KEMERALTE

Vamos cara Kemeralte (Cinturondouro), o gran bazar aberto de Izmir. Cegamos a estación de Basmane e baixamos cara o mar por o bulevar Fevzi Pasha. Un pouco antes de chegar ao mar, a man esquerda, hai unha entrada dunha rúa cun parreiral: a rúa 904. Para min é a mellor forma de entrar e saír en Kemeralti.    Máis grande que o Gran Bazar de Istambul, máis auténtico, menos sofisticado, máis real e máis vivo. É un bazar de turcos para turcos. Aínda que o turismo está chegando lentamente, apenas inflúe na idiosincrasia do gran mercado. O barrio esténdese aos pés do monte Kadifekale.
Unha infinidade de calexas con centos de comercios dedicados a calquera cousa que se poida vender, e ás que un non imaxinaría que se puidesen vender. Os oficios e as mercancías concéntranse por rúas ou grupos de rúas. Están as rúas do ouro, a rúa das especies, dos narguiles, da seda, dos traxes para as “sunet” (circuncisións), do ferro, do cobre, dos “tepsis” (especie de rosarios), dos froitos secos, das olivas, do peixe, da roupa, dos xoguetes, dos paxaros, das sanguesugas… Todo un mundo msturado, apapagaiado, incansable, vociferador, multitudinario, incesante.
  
  A rúa do parreiral da que falaba máis arriba, é curta, con “lokantas” (restaurantes de comida turca) a cada lado. Entrando a man esquerda hai un pequeno local especializado en “muhallevi”, que é un doce entre leite fritido sen fritir e arroz con leite sen arroz. Faise fervendo leite, engadíndolle fariña de arroz, azucre, baunilla, deixando arrefriar e servindo en anacos polviñados de canela ou cubertos de azucre queimado.
Esta curta rúa desemboca na pequena praza. É un dos meus sitios preferidos de Izmir. Na parte dereita hai unha antiga fonte e ao redor dela, e baixo o ramaxe dun gran plátano, está a terraza do pequeno e activo café. Tomar aquí un té, un café ou algo para comer, é inescusable.
Á esquerda está a terraza dun “lokanta” onde se pode comer cordeiro, asado nas brasas ante o comensal. Non é demasiado bo. No medio da praciña hai dous postos de flores. Nunha fotografía de 1900 xa se pode ver estes postos de flores e plantas, e os mesmos  tenderetes de “tepesi”.
Fronte á entrada da praza está a mesquita Hisar. Para os esmirnenses esta é a mesquita máis bela, e tamén a máis grande, da cidade. Foi construída no século XVI e restaurada no século XIX. É difícil poder apreciar a súa beleza exterior dado que se atopa encaixotada entre grandes plátanos, parte do gran caravasar e outros edificios sen interés algún; está literalmente engulida polo mercado. Desde a terraza do café que hai na primeira planta do karavasar hai unha bonita vista do seu minarete e a gran cúpula principal. Máis abaixo as pequenas cúpulas que a rodean e que parecen unirse ás do karavasar, creando unha fervenza de volumes semiesféricos que parecen avanzar cara a nós. O interior da mesquita é moi fermoso. Son famosos o seu minhrab e o seu púlpito. A decoración en cor marfil e dourado parece estar contaxiada desa elegría que transmite o Exeo tan próximo. Ata este divino mar chegou o islán Esta cidade é o fin de Asia, é o fisterre asiático, e parece coma se ao entrar en contacto co Exeo fíxérase máis humano e alegre. Igual que no outro extremo do Mediterráneo, na  Alándalus. Hisar é a mesquita branca, como o mar do que está cerca. En turco o Mediterráneo chámase “Akdeniz”,  “o mar branco”.
Diante do enreixado da mesquita están os postos de “tepsi” (rosarios musulmáns), de todas as formas, materiais e cores imaxinables. Miles de brillantes contas ensartadas, colgando nos postos que barbudos anciáns musulmáns venden a prezos xustos.
Mentres está aberto o bazar, a praciña está sempre chea de xente. É a parada obrigatoria para coller forzas antes de entrar no bazar, ou para reporse do cansazo ao saír. Á dereita, na esquina que hai ao fondo da terraza está a entrada a un dos tres caravasares que hai en Kemeralte. Este é o Kizlaragasi Hani que foi restaurado fai uns anos. É un precioso edificio do século XVIII de planta cadrada, cun gran patio interior e planta baixae primeira. Está construído con ladrillo avermellado e mármore branco adornado con preciosos almocárabes.
En cada un dos catro lados hai unha porta de entrada que nos introduce en grandes corredores, abovedados de ladrillo. Na planta superior, nas que eran as habitacións, agora están ocupadas por pequenos comercios e talleres. Hai tamén un pequeno café cunha varanda que dá sobre o gran patio interior aberto no que hai outra  terraza chea de pequenas mesas e banquetas nas que taménn pódese consumir calquera cousa que non sexa alcol.
Os caravasares parécense aos mosteiros co seu claustro interior. As caravanas protexíanse e descansaban neles. O que agora son tendas eran os cortellos, as habitacións dos criados e dos seus señores. Eran complexos nos que se atopaba protección, descanso, auga e alimentos. Algúns tiñan mesquita, baños turcos, tendas e comercios.
Os construídos na península de Anatolia foron realizados co fin de dinamizar o comercio no interior da peinsula tratando de introducir nela a ruta da seda que orixinariamente non cruzaba o Taurus, quedándose nas portas do que hoxe é Turquía. Adoitaban estar a uns trinta quilómetros de distancia uns doutros, pois era o camiño que unha caravana podía percorrer nunha xornada. En realidade karavasar é unha palabra persa composta de “karavan” (viaxeiros), e “sara” (refuxio, hospedería). Algúns son auténticas xoias arquitectónicas. Abandonados durante moito tempo foron sucumbindo vítimas da desidia, cando non da barbarie de quen confundiron modernidade con estupidez. Por sorte, moitos, como este de Esmirna salváronse e están sendo restaurados. E algúns deles, curiosamente, volven cumprir co seu papel orixinario de hospedería de viaxeiros, só que agora, convertidos en impresionantes hoteis como o de Diyarbakir, non acollen a camelos e mercadores senón a turistas. Ou, como este de Kemeralti, en centros de lecer.